Linh Mục Cao Văn Luận
19.Gặp các cộng sự viên đầu tiên của Ngô
Đình Diệm
20.Huế điêu tàn và buồn thảm
21.Câu chuyện bên lò sưởi năm 1948
Những
ngày chủ nhật, có lúc tôi và mấy anh em đó ngồi lại nói chuyện rất lâu. Họ hỏi
tôi về khuynh hướng, chủ trương của nước Pháp đối với Việt Nam. Tôi cũng thành
thật nói cho họ biết những nhận xét của tôi: nước Pháp không thể dễ dàng trao
trả độc lập cho Việt Nam, dù với nhân vật chính trị nào.
Ít
lâu sau, một số nhà trí thức bất hợp tác với Pháp, vừa từ vùng Việt Minh trốn
về đến gặp tôi như Hoàng Xuân Hãn, Nguyễn mạnh Hà, Vũ Văn Hiền, Nguyễn Dương
Đôn v.v… Họ là những người không có một lập trường hay một thái độ nào rõ rệt,
dứt khoát.
Họ
còn được gọi, đôi khi tự gọi là những nhà trí thức hay chính trị trùm chăn. Họ
không chịu hợp tác với Việt Minh, có lẽ vì họ thuộc thành phần trí thức tiểu tư
sản, không chấp nhận được chủ nghĩa cộng sản và những thủ đoạn đàn áp tôn giáo,
trí thức, địa chủ của Việt Minh. Nhưng họ cũng không muốn hợp tác với Pháp. Nếu
hỏi họ muốn làm gì, định làm gì, thì họ không thể nào trả lời được, ngoài câu
chờ xem.
Trong
thời gian này tôi có gặp Nguyễn Thế Truyền. Thật là một điều đáng buồn cho tôi
và cho cụ. Trước đây tôi từng nghe danh cụ Truyền, biết cụ viết bài tựa cho
cuốn sách nhỏ của cụ Hồ: Le Procès de la colonisation Francaise. Lúc ở Pháp tôi
nghe tiếng cụ khá lớn, nghe nhiều người ca tụng cụ. Tôi tưởng khi gặp cụ sẽ tìm
được một cái gì mà tôi chờ đợi không gặp. Tôi gặp, nói chuyện với cụ một cách
hết sức kính cẩn. Nhưng câu chuyện càng kéo dài, tôi không thấy được gì, ngoài
một thời quá khứ đấu tranh của cụ.
Sau
vài câu hỏi tôi nêu lên không được trả lời, tôi xoay qua một câu chuyện phiếm.
Sau đó tôi không có ý mà cũng không còn tìm cách gặp lại cụ, dù hai người vẫn ở
Hà Nội.
Khoảng
cuối năm 1947, hai tháng sau khi tôi về Hà Nội thì nghe tin ông Trần Văn Lý ra
Hà Nội. Bấy giờ ông Trần Văn Lý ở trong Hội Đồng chấp chánh, và quyền Thủ Hiến
Trung Phần. Ông Trần Văn Lý đến gặp tôi mời tôi và Cha Bồng cùng về Huế với
ông. Tôi nhận lời. Ông Lý trong câu chuyện có cho tôi thoáng thấy rằng sở dĩ
ông ra làm việc với Pháp là vì một cái thế bắt buộc.
Ông
suy luận rằng không thể nào để cho miền Trung hỗn loạn mãi được, hay hoàn toàn
đặt dưới quyền cai trị hành chánh trực tiếp của người Pháp. Người Pháp chẳng
thành thực gì, nhưng chúng ta yếu, chẳng có cách gì, theo Việt Minh thì không
được, vậy thì phải tạm thời hợp tác với người Pháp trước rồi từ từ sẽ tính. Ông
Lý có nhắc đến tên Ngô Đình Diệm.
Hình
như chủ ý của ông Lý, dù ông không nói cho tôi hay là chuẩn bị thời cơ để đưa
ông Ngô Đình Diệm giữ một chức vụ lãnh đạo quan trọng nào đó, trong một thứ
chính quyền mà người Pháp đang tính lập ra.
Tôi
có nói chuyện hứa về Huế với các người quen như Hoàng Xuân Hãn, Nguyễn mạnh Hà.
Họ đều khuyên tôi chẳng nên về Huế làm gì, mà cũng chẳng nên hợp tác với những
người đang hợp tác với Pháp như ông Lý.
Tôi
nói mấy câu bênh vực sơ cho ông Lý, đại ý là không nên kết án ai vội, phải chờ
xem hành động rồi xét đoán sau cũng không muộn. Tôi cho họ biết là tôi đã hứa
về Huế, vậy thì dù sao tôi cũng vào Huế rồi liệu sau. Tôi muốn vào Huế chẳng
phải muốn làm việc gì với ông Lý mà chỉ muốn tìm cách trở về địa phận Vinh qua
ngã Quảng Trị, Quảng Bình, vì lúc bấy giờ tôi nghe quân Pháp đã đổ bộ lên cửa
sông Gianh, đã tiến ra sát Đèo Ngang và đang dự định vượt Đèo Ngang tiến ra Hà
Tĩnh, Nghệ An.
Có
người trong bọn Hoàng Xuân Hãn, Nguyễn mạnh Hà bày cho tôi cái kế là cứ giữ chỗ
máy bay (lúc đó Pháp mới mở một
đường bay đặc biệt dành cho quan khách, nhân vật quan trọng, dùng loại máy bay
1 và 2 động cơ), lên xe, rồi giả vờ cho xảy ra một tai nạn xe hơi, và tôi vào nằm
nhà thương, thế là lỡ luôn chuyện về Huế với ông Lý. Tôi thấy chẳng cần phải
bày trò này làm chi. Về Huế thì đã sao?
Vả
lại thâm tâm tôi cũng muốn được đi nhiều nơi, nhìn thấy nhiều điều, gặp gỡ
nhiều người. Những nhà trí thức và chính trị trùm chăn làm cho tôi thất vọng
khá nhiều. Họ chẳng đưa ra một giải pháp hay một kế hoạch nào rõ rệt. Họ chỉ
ngồi chờ, gọi là trùm chăn mà chờ. Chờ ai chờ cái gì chính họ cũng chẳng biết.
Khi thì họ chờ ông Ngô Đình Diệm, khi thì họ chờ ông Bảo Đại, khi thì họ mơ
Cường Để trở về.
Tôi
có gặp một người tên là Nguyễn Khuê. Đúng hơn Khuê nhờ Hoàng Bá Vinh dẫn đến
gặp tôi. Vinh cho tôi biết Khuê làm Thư Ký riêng cho ông Ngô Đình Diệm. Lần đầu
vào gặp tôi, Khuê có vẻ lúng túng, khép nép. Tôi hỏi thăm mấy câu anh ta trả
lời ấp úng. Lúc Khuê về, Hoàng Bá Vinh nói chuyện với tôi là Khuê thấy tôi
nghiêm nghị, chẳng dám thưa chuyện gì. Tôi ngạc nhiên, đâu có biết mình nghiêm
nghị làm cho kẻ khác phải sợ.
Hôm
sau, Vinh lại đưa Khuê đến và lần này thì anh ta dạn dĩ hơn. Dĩ nhiên là Khuê
ca tụng ông Diệm, khoe rằng lực lượng của ông Diệm khá lắm, và ông Diệm thì có
sẵn một giải pháp cho Việt Nam, một chủ nghĩa đương đầu được với chủ nghĩa cộng
sản. Khuê trao cho tôi một tập giấy viết tay, chữ của ông Diệm, đoạn thì viết
bằng tiếng Pháp, đoạn thì bằng tiếng Việt trong đó ông Diệm trình bày cái giải
pháp và cái chủ nghĩa của ông.
Trên
phương diện một người khảo sát văn chương hay triết lý thì tôi không thể nào
phục cái gọi là chủ nghĩa xã hội quốc gia gì đó của ông Diệm được. Lập luận đôi
khi lúng túng vấp váp chẳng có gì khúc chiết vững chắc. Đại để thì tôi hiểu là
ông Diệm chủ trương xây dựng một lực lượng quốc gia thuần túy, không phải cộng
sản, mà cũng không theo Pháp, nhưng cũng lại không chủ trương đánh Pháp, mà
hình như là chủ trương một sự thương thuyết nào đó với Pháp, trên căn bản Pháp
phải công nhận đương nhiên và trước hết nền độc lập, thống nhất, chủ quyền của
Việt Nam từ Cà Mau đến Nam Quan.
Lý
thuyết thì không làm cho tôi phục được, nhưng cái tâm huyết của một người muốn
tìm một đường đi cho quốc gia Việt Nam trong hoàn cảnh đặc biệt này thì làm cho
tôi thấy thương mến, kính trọng ông.
Cái
lực lượng của ông Diệm mà Khuê đem ra khoe với tôi là khá mạnh, thì tôi có nghe
nói đến.
Nó
vốn là nhóm thanh niên Nghệ Tĩnh Bình do Cha Huê thành lập từ năm 1941, với chủ
trương ôn hòa, không đổ máu để dành lại độc lập từ tay người Pháp. Phong trào
này định chọn Cường Để làm Minh Chủ và lúc thế lực Nhật mạnh thì muốn mượn thế
Nhất diệt Pháp. Về sau thời cuộc biến chuyển, giải pháp Cường Để xem ra không
thích hợp, nhóm Cha Huê chọn ông Diệm, quyên tiền giúp ông Diệm mở rộng tổ
chức, mở những khóa huấn luyện bí mật cho một số cán bộ phần lớn người Công
Giáo trong vùng Nghệ Tĩnh Bình. Năm 1945, Cha Huê trốn vùng Việt Minh vào Nam
để liên lạc với ông Diệm. Rồi vào đầu năm 1945, lúc trên đường từ Sài Gòn đi
miền tây, không hiểu do một sứ mạng nào đó, xe Cha Huê bị phục kích, và Cha Huê
tử nạn. Trong nhóm này có anh Hồ Hán Sơn, người Hà Tĩnh, nhỏ bé, nhưng hoạt
động, có tài thu hút người đối thoại rất mau.
Sơn
còn có biệt tài vận động và xách động quần chúng, nhất là thanh niên. Những
hoạt động của Sơn có lúc bị mật thám Pháp chú ý nên Sơn đổi tên, lánh mặt, tạm
thời dạy học ở một trường nhà xứ ở Quảng Bình. Lúc này Sơn cũng ra Hà Nội, có
đến gặp tôi vài lần. Sơn và Vinh là hai người mà tôi mến có thể nói là yêu quý
và tin tưởng khá nhiều. Họ đều có nhiệt tình, hăng say và trung thành.
Đã
lỡ hứa với ông Trần Văn Lý, tôi vào Huế khoảng cuối năm 1947. Tôi ở lại Huế vài
tháng, nói chuyện với ông Lý khá nhiều. Lúc này tôi cũng có cơ hội gặp một số
người trong đó có ông Ngô Đình Cẩn, Trần Điền, và dĩ nhiên là các Cha sở Huế. Tôi
ở lại Huế vài tháng, ông Lý đề nghị mời tôi làm Giám Đốc Nha Văn Hóa miền
Trung, một nha chưa thành hình, có trách nhiệm như một bộ giáo dục thông tin
thu hẹp mà ông Lý định thành lập. Ông Lý sống rất đơn giản gần như khắc khổ,
mặc dù lúc bấy giờ uy quyền ông, sau người Pháp thì khá lớn.
Uy
quyền đó, vào tay người khác đã hét được ra lửa. Riêng với ông Lý, tôi phải
công tâm mà nhận xét rằng trong thời gian quyền thủ hiến Trung Việt, ông Lý cố
gắng làm những việc tốt, cứu giúp một vài người bị Tây tình nghi nhưng ông biết
không phải cộng sản.
Tôi
thấy tình thế không cho phép tôi hay bất cứ ai làm việc gì. Tôi từ chối và chú
tâm lo việc đọc sách tìm hiểu, qua lại với những người mà tôi thấy có tâm
huyết.
Dịp
này tôi có gặp ông Ngô Đình Cẩn một vài lần, nhưng không thân lắm, bà cụ Khả có
vẻ mến tôi lắm, thường mỗi lần tôi đến thăm ông Cẩn, bà cụ hay chống gậy ra hỏi
thăm dặn dò ông Cẩn làm các món ăm ngon đãi tôi. Bà cụ rất mộ đạo, và đôi khi
ngồi lại nói chuyện đạo với tôi khá lâu.
Nhân
một vài lúc rỗi rãnh tôi có vào thăm thành nội Huế, bùi ngùi nhìn cung điện Nhà
Nguyễn nay hoang tàn, đổ nát. Tôi chợt nhớ đến Bảo Đại, người đang được nhắc
đến khá nhiều ở Pháp những ngày tôi sắp về nước cũng như ở Việt Nam những tháng
vừa qua.
Tôi
không tìm thấy hy vọng đẹp đẽ nào ở con người đó, chẳng hiểu tại sao. Tôi chưa
gặp Bảo Đại, chưa thấy Bảo Đại, và những ý nghĩ của tôi có tính cách linh cảm
hay trực giác mà thôi. Tôi không một lúc nào tin tưởng dù mong manh rằng Bảo
Đại sẽ làm được chuyện gì lớn lao xoay chuyển được tình thế đất nước xứng đáng
đối thoại một mặt với nước Pháp, một mặt với Việt Minh, để trở thành một cơ hội
qui tụ những người Việt Nam yêu nước không cộng sản nhưng không thể theo Pháp.
Nhận
thấy ở tại Huế chẳng ích lợi gì, chẳng làm được việc gì, tôi tính về Quảng
Bình, thuộc địa phận Vinh.
Lúc
bấy giờ quân Pháp đã đổ bộ lên cửa sông Gianh, tiến sâu vào đến hết Huyện Quảng
Trạch, Tuyên Hóa theo hai ngã sông Giang là Nguồn sơn và Nguồn nậy. Quân Pháp và
lính bảo vệ đoàn đóng ở hai đồn lớn ở Quảng Khê và Ba Đồn. Những làng Công Giáo
bắt đầu nổi lên chống lại Việt Minh, xin súng Pháp lập đồng hương vệ trong
làng. Tôi muốn tìm hiểu cái giải pháp này, cũng muốn sống trọn vẹn đời sống một
Linh Mục nên dứt khoát rời Huế đi Đồng Hới, rồi từ đây đi ca nô ra Quảng Khê
lên Ba Đồn và về xứ Đan Sa.
Thời
gian này tôi làm một Cha Xứ Đan Sa hết bổn phận, thay Cha Dụng đã từ trần. Xứ
Đan Sa, cũng như các xứ khác ở Hòa Ninh, Hướng Phương, Vĩnh Phước cũng lập đồn
hương vệ, rào làng, xin súng Pháp để chống lại Việt Minh. Tôi không tin rằng
giải pháp này là đúng, trái lại tôi lo sợ sẽ đem lại nhiều hậu quả tai hại hơn
cho người Công Giáo mà thôi, nhưng giáo dân có vẻ hăng say, tin tưởng.
Lúc
đó nếu người Pháp thực tâm thì tình thế không chừng có thể thay đổi, ít ra ở
vùng tôi vừa đến, tức là vùng Quảng Bình từ Đèo Ngang trở vô phía Nam. Nhưng
chỉ ít lâu tôi biết ngay rằng người Pháp không thực tâm, mà cũng không có
phương tiện, vũ khí để võ trang đầy đủ cho dân làng nào muốn tự trị chống lại
Việt Minh.
Hình
như bộ phận lãnh đạo Việt Minh trong Tỉnh Quảng Bình, các Huyện Quảng Trạch và
Tuyên Hóa đã được báo cáo nhiều về tôi, nên thỉnh thoảng tôi nhận được một thư
mời của chính ủy huyện Tuyên Hóa. Lời lẽ có vẻ tha thiết, trình bày hơn thiệt,
mời tôi hợp tác với chính phủ Việt Minh, tố cáo Pháp có những tội ác này nọ.
Tôi
không hiểu rõ những thư mời này do tự ý chính ủy huyện bày ra, hay có chỉ thị
từ trên. Tôi chẳng dám hy vọng rằng cụ Hồ còn nhớ đến tôi sau mấy lần gặp gỡ,
chuyện trò, mặc dù tôi biết cụ có trí nhớ kỳ lạ. Cũng có những lá thư gần như
là nhân danh cụ Hồ mời tôi nhưng tôi đoán điều đó chỉ là một thủ đoạn để vuốt
ve tôi mà thôi.
Thời
gian làm Cha Xứ ở Đan Sa tôi được cái an ủi là giúp đỡ dân chúng chẳng những về
việc đạo, mà cả về những việc hết sức lẩm cẩm, bất ngờ, như chữa bệnh cảm gió
cho một người đàn bà, bày thuốc giục đẻ cho bò cái.
Sau
gần một năm, tôi lên Hướng Phương, tức là nơi cai quản các xứ Công Giáo trong
hạt Quảng Bình thuộc địa phận Vinh(bên kia sông Gianh về phía Nam thì lại thuộc
địa phận Huế). Lúc này tôi thường nhận được thư mời của chính ủy huyện Tuyên Hóa
hơn trước, và cạnh những lời mời mọc, thỉnh thoảng có những đoạn ngụ ý đe dọa.
Tôi
trình bày với các Cha về cách rào làng chống Việt Minh như thế này xem chừng
không bền vững được, thà rằng chấp nhận sống như mọi người khác, không lẽ Việt
Minh lại giết hết người Công Giáo được sao, nhất là trong lúc họ cần thu phục
lòng dân để đánh Pháp. Một vài Cha đồng ý điều đó, nhưng nói rằng các giáo dân
không chịu.
Tôi
và Cha Khẩn bàn nhau nên nói thẳng, hỏi ý định của người Pháp, và cho biết nếu
họ thành thực giúp đỡ thì họ phải cho thêm súng ống, phương tiện xứng đáng. Tôi
thay mặt các Cha đi Đồng Hới trình bày câu chuyện với Đại Tá cai quản vùng
Quảng Bình. Ông nói thẳng là người Pháp không thể làm hơn được, mà cũng không
đủ tin tưởng người Việt Nam, dù là ai để võ trang thêm.
Vào
tháng tư 1948 có tin Vua Bảo Đại về nước, và dân chúng những vùng Tây chiếm
được kêu gọi dân lên Huyện Ba Đồn tụ họp để nghe đọc hiệu triệu của Hoàng Đế.
Tôi được cử làm đại diện dân chúng đi họp ở Ba Đồn. Trong lời hiệu triệu, tôi
không thấy điều gì lạ, đáng mừng.
Tôi
đi ca nô từ Quảng Khê vào Đồng Hới, mua vé máy bay vào Huế. Vì đường bộ và
đường thủy bị cắt đoạn, người Pháp thời bấy giờ mở một đường máy bay từ Sài Gòn
ra Hà Nội, lên Nam Vang, Vạn Tượng.
Vào
Huế chưa được bao lâu, khoảng một tháng, thì Bửu Lộc đánh điện mời tôi lên gặp
Hoàng Đế Bảo Đại, và ý chừng muốn nhờ toi thuyết phục ông Ngô Đình Diệm ra
thành lập một chính phủ qui tụ được những người quốc gia chân chính, có uy tín,
có tài năng.
Đi
cùng chuyến máy bay đặc biệt của quân đội Pháp, mà Bửu Lộc xoay sở để đem ra
Huế dành riêng chở tôi và cụ Đoàn Nậm, một nhân sĩ ở Huế.
Lên
Đà Lạt, tôi tìm đến ông Ngô Đình Diệm ngay. Lúc đó ông Diệm ở trong biệt thự
của ông Nhu. Đây là lần đầu tiên tôi gặp ông Diệm, nhưng đã biết tiếng ông từ
khi ông làm Thượng Thư, rồi từ chức và mới đây qua những lời ca tụng của các
cộng sự viên của ông như Hoàng Bá Vinh, Nguyễn Khuê, Nguyễn Văn Châu, các Cha
và giới Công Giáo, cũng như nhiều thành phần quốc gia tôi được tiếp xúc cũng
hay nhắc đến ông Diệm, và tỏ vẻ tin tưởng, kính phục ông. Với những cảm tình có
sẵn đó tôi chỉ định đến gặp thăm hỏi, làm quen và tìm hiểu ông Diệm mà thôi,
chớ không có ý định rõ rệt nào.
Trời
Đà Lạt lạnh, ông Diệm bận bộ đồ com lê ngồi đọc sách trong sa lông, sát bên lò
sưởi. Ông Diệm thân mật, tươi cười đứng lên mời tôi ngồi xuống chiếc ghế bành
cạnh ông, hỏi han tôi về những cảm tưởng, nhận xét của tôi lúc về nước. Tôi tỏ
ý lo sợ, xót xa cho đất nước, vì tình trạng chiến tranh, vì âm mưu của người
Pháp, vì sự chia rẽ nội bộ hàng ngũ quốc gia, vì hiểm họa cộng sản. Ông Diệm ít
nói, gật gù có vẻ tán đồng. Tôi vào ngay đề:
-
Thưa cụ, bây giờ người Pháp đã đưa Hoàng Đế Bảo Đại về lập lại triều đình Nhà
Nguyễn, cụ có định ra lập chính phủ không? Ông Diệm lắc đầu, nhìn đăm đăm vào
bếp lửa:
-
Trước Cha, vài người cũng đã hỏi tôi điều đó. Thực ra thì tôi không nên trả lời
vì Bảo Đại hoặc người của ngài chưa nói gì với tôi một cách chính thức về điều
đó. Theo tôi thì không thể nào ra lập chính phủ lúc này được. Cha cũng hiểu rồi
đó. Thỏa hiệp Vịnh Hạ Long đã không đem lại độc lập và thống nhất chân chính
cho Việt Nam. Quân đội Pháp, Cao Ủy Pháp đang nắm mọi quyền hành chính trị,
quân sự. Về ngoại giao thì Việt Nam bị giới hạn, chỉ được phép đặt đại diện ở
ba nơi là Ba Lê, Hoa Thịnh Đốn và Luân Đôn.
Như
thế chủ quyền ngoại giao hoàn toàn không có, hoàn toàn trong tay người Pháp.
Điều thứ hai nữa ít người để ý là người Pháp lập ra Hoàng Triều Cương Thổ để
biến tất cả vùng cao nguyên Trung và Nam Phần thành đất thuộc địa trực tiếp của
Pháp.
Ông
Diệm trầm ngâm một lúc. Tôi vẫn im lặng. Những lời ông nói ra nửa như suy tư,
nửa như phân trần với tôi:
-
Vùng cao nguyên này có một tầm quan trọng lớn về chiến lược và kinh tế. Về chiến
lược, nó nằm ở giữa ba quốc gia Việt, Miên, Lào. Ai chiếm giữ được cao nguyên
này có thể gây áp lực đước đối với cả ba quốc gia đó.
Người
Pháp gọi vùng cao nguyên là Hoàng Triều Cương Thổ chỉ là một lối trá hình, trên
thực tế chủ tâm của họ là biến vùng này thành thuộc địa Pháp. Về mặt kinh tế,
thì vùng cao nguyên hết sức quan trọng đối với Việt Nam trong tương lai. Ở đó
chắc chắn có nhiều tài nguyên thiên nhiên, nhiều khoáng sản chưa được khám phá
và khai thác, nhưng chúng ta cần phải bảo vệ cho Việt Nam.
Rồi
còn vấn đề thể diện quốc gia, chủ quyền quốc gia nữa. Không thể bỗng dưng
nhường cho Pháp một vùng đất quan trọng như thế, nằm ngay giữa lãnh thổ quốc
gia, người Việt Nam nào muốn lên lại phải xin thông hành!
Tôi
chợt nhớ đến một cuốn sách khảo luận về địa dư Đông Pháp, không nhớ rõ tác giả,
và tôi đem những ý kiến được nêu lên trong tập sách này trình bày lại với Cụ
Diệm:
-
Cụ nói đúng. Tôi có đọc một cuốn sách viết đại ý rằng Pháp muốn ngăn chặn sức
bành trướng của dân tộc Việt Nam về phía Tây, muốn để dân tộc Việt Nam dừng lại
ở các miền duyên hải, còn Pháp thì phải giữ vững vùng cao nguyên Trường Sơn,
vừa để ngăn chặn sức bành trướng của dân tộc Việt Nam, vừa canh phòng phía Lào.
Như vậy khi lập Hoàng Triều Cương Thổ, đặt trực thuộc Pháp, thì Pháp đã bắt đầu
thi hành đúng cái chính sách đó rồi.
Cụ
Diệm chậm rãi:
-
Trong một vài trường hợp, mình có thể tính chuyện hợp tác với người Pháp trên
căn bản thỏa hiệp vịnh Hạ Long, với một điều kiện: Bảo Đại không phải là Bảo
Đại.
Cụ
Diệm có vẻ khoái trá với câu nói ý nhị đó, hơi mỉm cười. Tôi hiểu ý Cụ, cũng
mỉm cười. Cụ Diệm lại tiếp:
-
Nhưng chuyện đó không thể xảy ra được. Bảo Đại là Bảo Đại tức là một người, thì
chúng ta có thể dùng thỏa hiệp Vịnh Hạ Long làm bàn đạp để tranh đấu từ ôn hòa
đòi hỏi thêm những chủ quyền khác mà người Pháp chưa chịu trao trả. Với ai thì
được, nhưng với Bảo Đại thì không thể được. Dù có thiện chí đến mấy cũng vô ích
thôi. Bảo Đại chỉ thích nghi lễ, hình thức, bề ngoài lại ham săn bắn, ăn chơi,
không có tinh thần trách nhiệm đối với sứ mạng lãnh đạo của ông.
Giả
sử tôi ra lập nội các với Ngài thì sẽ xảy ra đổ vỡ rất mau. Và dĩ nhiên lúc này
thì tôi là phải chịu ra đi, chịu thiệt thòi, vì Pháp còn coi nặng lá bài Bảo
Đại lắm.
Tôi
thán phục những nhận định sáng suốt, chính xác của ông Diệm, hỏi thêm:
-
Thưa Cụ, như vậy bây giờ Cụ không ra lập nội các, thì theo Cụ bao giờ mới có cơ
hội tốt để đem ra một giài pháp hoàn toàn quốc gia?
Cụ
Diệm nhìn tôi như trách rằng tôi cũng đã biết như Cụ rồi mà còn hỏi làm chi:
-
Bên Tàu đằng nào thì Mao trạch Đông cũng thắng Tưởng Giới Thạch. Mỹ muốn cho họ
Tưởng thỏa hiệp chia đất hay chia quyền với Mao cho yên chuyện Trung Hoa lục
địa. Quân cộng sản tàu thẳng tiến đến biên giới Bắc Việt Nam, quân Việt Minh
được sự giúp đỡ trực tiếp của quân cộng sản Tàu, sẽ mạnh lên, quân Pháp sẽ gặp
khó khăn, lúc đó thì cả Pháp và Bảo Đại sẽ lạy lục người nào đưa ra được một
giải pháp quốc gia chân chính. Lúc đó ra cũng chưa muộn.
Tôi
đứng lên chào ông Diệm định ra về, chợt nhớ rằng đây là nhà của ông Nhu.
Tôi
hỏi ông Nhu và được ông Diệm cho biết là ông Nhu đang ở phòng trong. Tôi tiến
vào. Đây là một căn phòng rộng, giữa kê một chiếc bàn dài, có lẽ là bàn ăn, một
góc kê chiếc đàn dương cầm. Sát tường có bộ sa lông và mấy chiếc bàn nhỏ, thấp.
Ông Nhu ngồi trên chiếc ghế sa lông đó. Ông Nhu mặc chiếc áo len dày cao cổ.
Con gái đầu lòng của ông là Lệ Thủy đang ngồi trên chiếc bàn dài, học bài. Bà
Nhu mặc áo dài màu xanh đậm đứng bên con gái la mắng Lệ Thủy vì Lệ Thủy làm bài
không đúng ý bà.
Câu
chuyện giữa tôi và ông Nhu cũng tương tự như câu chuyện với ông Diệm. Giọng nói
ông Nhu chậm rãi, rắn rỏi, đầy tin tưởng. Chợt giữa câu chuyện bà Nhu la lớn
mắng Lệ Thủy. Tôi quên nói một điều là từ đầu tôi chỉ nghe bà Nhu nói tiếng
Pháp thôi.
Ông
Nhu cau mày:
-
Mình làm gì thế, có Cha Luận đến thăm đây này.
Ông
Nhu nói với vợ bằng tiếng Việt. Bà Nhu không nghe, cứ tiếp tục mắng con, và
bằng tiếng Pháp. Ông Nhu thở dài, lắc đầu khẽ:
-
Thôi Cha, chúng mình sang phòng bên cạnh nói chuyện bớt ồn ào hơn.
Tôi
và ông Nhu bước sang phòng khác. Ông Nhu khép cửa lại, tuy vậy những tiếng la
hét của bà Nhu bên phòng vẫn còn vọng sang được.
Câu
chuyện tiếp tục, và ông Nhu cũng nhận định rằng lúc này ra chấp chánh chưa
thuận lợi lắm, sẽ bị tràn ngập vì những khó khăn không giải quyết nổi. Tôi cũng
góp ý đại để là nếu vì nóng lòng, vội vàng quá mà ra chấp chánh lúc chưa thuận
tiện, thì chẳng những không được việc gì mà tiêu tan luôn cả vốn liếng danh dự
và sự nghiệp chính trị tương lai của mình. Ông Nhu có vẻ thấm thía cái ý đó,
gật gù. Tôi hẹn thế nào cũng đến thăm hai anh em ông lần khác.
Ông
có vẻ mến tôi, và khi từ giã ra về, tôi bước qua phòng khách, ông Diệm vẫn đang
ngồi ở đó đọc một tờ báo tiếng Pháp. Cả hai người cùng bắt tay tôi và đưa tôi
ra cửa.
Hôm
sau tôi được Bửu Lộc cho người đến mời đi yết kiến Hoàng Đế Bảo Đại.
Biệt
điện của Bảo Đại ở Đà Lạt nằm trên ngọn đồi thông. Phong cảnh thật đẹp, và dinh
thự hết sức sang trọng. Lúc tôi được dẫn vào phòng khách, thì chỉ có một Thư Ký
riêng ra tiếp, mời ngồi rồi vào trong trình lại với Hoàng Đế Bảo Đại. Lát sau,
Bảo Đại ra, bước chậm chạp, dáng mệt nhọc. Ông bận âu phục xám, bước thẳng đến
chỗ tôi đứng, bắt tay mời ngồi, lấy thuốc mời hút. Tôi nói mấy câu chúc mừng
theo phép lịch sự, Bảo Đại chậm rãi nói, có vẻ phân trần:
-
Sở dĩ tôi chấp nhận về nước làm việc cho quốc gia là vì thấy rằng nước Pháp đã
chịu nhượng bộ khá nhiều. Thỏa ước Vịnh Hạ Long tuy không đem lại cho chúng ta
tất cả những gì chúng ta đòi hỏi, nhưng chúng ta có thể dựa lên đó để tranh đấu
thêm, đòi hỏi thêm. Tôi nghĩ rằng điều quan trọng bây giờ là tạo ra cái cớ, cái
nơi, cái cơ hội để những người quốc gia chân chính qui tụ lại với nhau mà làm
việc. Nhưng thật là khó khăn, người quốc gia thì ngờ vực nhiều quá, mà Pháp thì
chỗ nào cũng chỉ muốn dùng những tay chân thân tín của họ mà thôi.
Tôi
đoán chừng ý của Bảo Đại là muốn tôi nhắc đến tên một vài nhân vật quốc gia,
chẳng hạn Ngô Đình Diệm. Tôi cũng đoán chừng rằng ông đã biết tôi vừa gặp ông
Diệm hôm trước, và tôi quen biết những cộng sự viên thân tín của ông Diệm.
Nhưng tôi thì không muốn nói đến tên ông Diệm trước. Tôi muốn chính Bảo Đại
phải dứt khoát và nói ra ý nghĩ thành thật nhất của ông.
Nhưng
câu chuyện vẫn trôi trên những đề tài chung, không nhắc đến tên tuổi một người
nào. Có lúc Bảo Đại than phiền:
-
Lúc mới về nước tôi đặt nhiều hy vọng vào sự hợp tác của các nhân vật quốc gia
chân chính. Tôi có ngỏ ý mời họ nhưng phần đông đều từ chối hoặc đòi hỏi những
điều kiện quá lý tưởng không thể nào tạo ra được trong hoàn cảnh này.
Câu
chuyện kéo dài được vài phút thì Bảo Đại có vẻ mệt nhọc lắm, nằm chuôi dài
người ra trên chiếc ghế bành. Tôi thấy kéo dài thêm chẳng ích lợi, đứng lên
kiếu từ:
-
Tôi xin cầu chúc Ngài thành công. Tôi là một Tu Sĩ, không biết làm gì để giúp,
nhưng nếu có thể làm được việc hữu ích thì tôi xin sẵn lòng.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét