Linh Mục Cao Văn Luận
5.Những bí ẩn từ ‘’Lon’’ Chuẩn Úy đến
‘’Lon’’ Đại Tá của ông Vua Cách Mạng
6.Trung thành với mẫu quốc…
***
Tôi
kể chuyện lại với bạn Trần Hữu Phương, Trương Công Cừu và các anh em trong hội
L’Amicale Des Annamites de France. Tất cả đồng ý tổ chức tại trụ sở của hội một
buổi tiếp tân đơn giản chào mừng cựu Hoàng Duy Tân. Việc thu xếp, chuẩn bị
chẳng có gì đáng nói. Chúng tôi thông báo rỉ tai cho nhau, và đến ngày đó,
khoảng 30 người có mặt tại trụ sở. Một một người được đề cử liên lạc với Vua
Duy Tân và hẹn giờ, ngày địa điểm, đón ngài đến hội.
Khi
hay tin Vua Duy Tân đã đến Ba Lê và muốn gặp anh em, nhiều người có vẻ hồi hộp,
hy vọng, dựng lên khá nhiều giấc mộng. Nhưng cũng có một số nhún vai: Cái gì đã
qua nên cho nó qua luôn, kể cả những triều đại Vua Chúa. Nhưng tất cả cũng vui
vẻ muốn gặp lại Vua Duy Tân ít ra là vì cảm phục, tò mò, nếu không phải là vì
hy vọng vào tương lai.
Tôi
nghĩ rằng cần phải giúp cho mọi người một cơ hội, cho nên ngoài việc triệu tập
cuộc họp mặt giới hạn tại trụ sở hội L’Amicale Des Annamites de France tôi còn
loan truyền tin Vua Duy Tân đến Ba Lê trong giới Việt kiều ở Pháp. Tôi phải
nhìn nhận là huyền thoại về Vua Duy Tân vẫn còn đẹp lắm, vẫn còn được nhiều
người say mê.
Trong
câu chuyện, tôi thoáng nghe các Việt kiều kể lại với nhau cảm tưởng của họ,
lòng kính phục của họ về cuộc khởi nghĩa thất bại, và sự thương xót của họ về
số phận tù đày của Nhà Vua. Có lúc tôi cũng như một vài anh em lạc quan và mơ
mộng, ước mong rằng cái tên Vua Duy Tân, uy tín và danh tiếng của ngài có khả
năng tập họp được những người Việt Nam yêu nước ở Pháp, ở hải ngoại và tại nước
nhà.
Lúc
bấy giờ tôi đã phong phanh nghe tin về những hoạt động của đảng cộng sản Đông
Dương, về những tên tuổi vang rền như Tôn đức Thắng, Nguyễn Ái Quốc, Nguyễn
lương Bằng. Một chế độ quân chủ lập hiến tiến bộ sẽ bảo đảm cho Việt Nam không
trôi vào một chế độ cộng sản, mà với tư cách người Công Giáo tôi không thể chấp
nhận được. Tôi hy vọng thật mong manh. Mấy mươi năm tù đày, sống dưới sự kiềm
tỏa của Pháp, không biết tâm tính của Vua Duy Tân có thay đổi gì không. Không
có gì bảo đảm rằng vị Vua trẻ tuổi dám đề xướng cách mạng, dám hy sinh ngai
vàng hồi còn là cậu thanh niên 16 tuổi, vẫn còn sống trong người đàn ông trên
40 tuổi, mang cấp bậc chuẩn úy trong quân đội Pháp.
Nhưng
tôi không lúc nào hối hận hay do dự trong việc giúp đỡ Vua Duy Tân, vì theo tôi
sự giúp đỡ không có tính cách ràng buộc và dấn thân mà chỉ có giá trị đưa ra
một cơ hội, với nhiều chọn lựa. Nếu sự chọn lựa về sau của nhà Vua không phù
hợp với ý hướng, mong ước của tôi, thì tôi vẫn có thể rút lui, và chỉ làm nhân
chứng mà thôi.
Tôi
thoáng hiểu rằng Vua Duy Tân muốn dựa vào nước Pháp. Điều đó có thể là một cái
thế bắt buộc đối với Việt Nam và Đông Pháp. Nước Pháp không thể nào để mất Đông
Pháp. Việc thu xếp với nước Pháp cho Việt Nam có một chỗ đứng thích hợp, xứng
đáng là điều cần thiết, miễn là chỗ đứng không quá thiệt thòi nhục nhã và giữ
vẹn những khả năng, những cơ hội để tiến bộ, dành thêm những chủ quyền quốc
gia.
Tôi
suy nghĩ cũng khá nhiều về tương lại, về số phận đất nước và nhất là về những
đe dọa đè nặng lên số phận đó trong lịch sử những phong trào khởi nghĩa. Khuôn
mặt một minh chủ rất cần thiết, đó là điều dĩ nhiên. Nhưng ai sẽ là minh chủ
xứng đáng để qui tụ quần thần, tả hữu, toàn dân.
Trong
giới khuynh tả, cộng sản, hình như một thứ minh chủ đã bắt đầu xuất hiện, một
cụ già thường được gọi là Bác, một con người bí mật mà mỗi khi nói đến nhiều
người dù bất đồng chính kiến cũng phải cảm phục. Nhưng trong giới người Việt
Nam yêu nước, khuynh hữu, bảo hoàng, thì chưa có một vóc dáng minh chủ nào hiện
rõ. Có ba vị Vua đôi lúc được nhắc đến Bảo Đại, Hàm Nghi, Duy Tân.
Đến
buổi tiếp tân, anh em sinh viên và Việt kiều đến đủ trước giờ. Vua Duy Tân đến,
tươi cười bắt tay mọi người. Một số như Phạm Huy Thông, Võ Văn Thái, Trần Hữu
Chương, Trần Đức Thảo xúm lại hỏi về quá khứ.
Cựu
Hoàng lắc đầu, vẻ mặt trầm ngâm, như thẹn thùng, như đau xót:
-
Xin các anh em hãy cho những việc đã qua được đi qua luôn. Chúng ta nên nói
những chuyện hiện tại. Bây giờ chúng ta nên làm gì?
Các
anh em chờ đợi. Vua Duy Tân ngừng một phút, cho mọi người chăm chú hơn rồi nói
tiếp:
-
Quân Đồng Minh sẽ thắng ở Thái Bình Dương. Phát xít Nhật sẽ bại trận ở Á Châu,
cũng như Đức Ý đã bại trận ở Âu Châu. Và nước Pháp với binh hùng tướng mạnh sẽ
trở lại Việt Nam. Chúng ta cần phải chọn lựa một thái độ. Chống Pháp hay thân
Pháp. Hiện nay tại nước nhà một phong trào cộng sản đang nổi lên, liên kết với
phong trào cộng sản quốc tế. Chúng ta lại phải cần hợp tác với Pháp để chống
lại phong trào cộng sản. Chúng ta vẫn đòi độc lập, tuy nhiên cũng đành chấp
nhận một số những điều kiện của người Pháp.
Một
người thắc mắc hỏi thêm:
-
Thưa ông…
Mọi
người vẫn gọi Vua Duy Tân là ông, và đó là ý muốn của ông, ông không muốn được
gọi là Đức Vua hay Hoàng đế bệ hạ chi cả. Vậy một người hỏi:
-
Thưa ông, hợp tác với Pháp cũng được, nhưng hợp tác như thế nào? Theo cương vị
nào?
Vua
Duy Tân do dự một lúc. Nét mặt ông có vẻ băn khoăn, rồi cuối cùng Nhà Vua trả
lời:
-
Người Pháp đang cần sự hợp tác của chúng ta để tái chiếm Đông Pháp. Họ có thể
chấp nhận cho ta thành một quốc gia tự trị trong Liên Hiệp Pháp.
Thiết
tưởng điều đó cũng không trái với quyền lợi quốc gia. Dần dà chúng ta đòi thêm
quyền hành về cho chúng ta. Trước binh lực hùng hậu của Pháp, và hậu thuẫn của
Đồng Minh Tây phương. Chúng ta biết làm gì hơn? Chống Pháp. Chúng ta đã thấy
những tấm gương chống Pháp, và tôi đây là nạn nhân của một lối chống Pháp nóng
nảy vụng về. Rồi đất nước chúng ta sẽ phải chịu một cảnh chiến tranh tàn khốc
mà kết quả chưa biết là thắng hay bại.
Nhiều
người vẫn chưa hài lòng về những câu trả lời của Vua Duy Tân, nhưng phần lớn e
ngại không muốn bộc lộ. Bữa tiệc trà kết thúc, và có thể nói mọi người ra về
với cả băn khoăn. Tôi có phần thất vọng. Ở Vua Duy Tân, tôi không thấy tài năng
hay đức độ. Tuy nhiên trước con người dày dạn, da sạm đen, tai rộng, mặt nở
nang tôi thấy kính nể vài phần.
Trước
khi chia tay, tất cả mọi người đứng chung chụp vài tấm hình kỷ niệm. Có lẽ ngày
nay không còn ai có một bức hình này, vì có một lúc mọi người tự coi là ở cái
thế bắt buộc phải chối mọi liên hệ với Vua Duy Tân. Điều này tôi xin kể sau.
Khoảng
hơn hai tuần, có lẽ vào cuối năm 1944, Vua Duy Tân trở lại gặp tôi và các anh
em Việt kiều, sinh viên. Lần này, tôi thấy ông thay đổi nhiều. Trước hết là y
phục. Ông mặc quân phục sang trọng,( đúng một) thẳng nếp và lại là loại quân
phục dạo phố. Ở cầu vai ông mang có cấp hiệu Đại Tá bộ binh Pháp. Tôi linh cảm
như có một sự thay đổi trọng đại hơn ở Vua Duy Tân, trọng đại gấp mấy lần sự
thay đổi hình thức y phục.
Vua
Duy Tân cho biết rằng, ông được người Pháp giúp đỡ thành lập một đạo quân toàn
người Việt Nam, với mục đích sẽ đi tiền phong trong cuộc hành quân tái chiếm
Đông Pháp. Hiện nay đạo quân này do ông cầm đầu, và tuyển mộ được một tiểu
đoàn. Tiểu đoàn này được đem sang đóng ở Constance, bên Đức.
Phần
lớn quân số tiểu đoàn này là những lính thợ, lính khố đỏ, và một số ít người
Việt Nam gia nhập kháng chiến ở Madagascar và các thuộc địa khác. Tôi bắt đầu
thấy rõ mưu mô của người Pháp. Họ muốn dùng Vua Duy Tân như một lá bài. Chính
Vua Duy Tân biết điều đó, nhưng lại chấp nhận hợp tác với người Pháp.
Pháp
đã để lộ ý định chia Việt Nam làm ba quốc gia tự trị trá hình, riêng biệt: Nam
Việt, hay Cochinchine, thành một vương quốc do Vua Duy Tân cai trị. Trung Việt,
hay Annam, sẽ trao cho Bảo Đại, và hình như miền Bắc, thì do áp lực của Mỹ,
Pháp phải đành cho các đảng phái cách mạng. Tôi không được biết lúc bấy giờ
người Pháp có nghĩ đến chuyện giao miền Bắc cho Hồ chí Minh hay không.
Vua
Duy Tân đề xướng ra phong trào cờ Tự Trị, dự định tổ chức các Việt kiều ở Pháp
thiện cảm với ông thành một đảng. Tôi thấy quá rõ là nỗ lực của ông sẽ thất
bại, sẽ không qui tụ được bao nhiêu người. Những thành phần ưu tú thấy ông đã
quá dễ dãi với Pháp, bắt đầu xa lánh ông.
Tuy
nhiên cái huyền thoại ngày xưa của ông cũng lôi cuốn được một số nhỏ, phần lớn
là lớp lính thợ, lính khố đỏ hay Việt kiều gốc lính thợ ở lại lập nghiệp trên
đất Pháp.
Tôi
cũng xin kể ra cái tình trạng của các Việt kiều ở Pháp trong thời gian này, để
hiểu rõ hơn vì sao Vua Duy Tân không qui tụ được đông đảo Việt kiều. Lúc bấy
giờ Việt kiều tại các xưởng máy được đối xử thua thiệt vô cùng so với thợ
thuyền Pháp đồng khả năng và nhiệm vụ. Lương của họ có thể chỉ bằng 1 phần 3.
Muốn được đối xử và hưởng quyền lợi ngang hàng như thợ thuyền Pháp, thì người
Việt Nam ở Pháp lúc bấy giờ có một cách gần như là duy nhất: Gia nhập Tổng Liên Đoàn Lao Động
Pháp (CGT). Lúc đó và cho đến bây
giờ, Tổng Liên Đoàn Lao Động Pháp chi phối vào trong tổ chức này thì kể như đã
trở thành cảm tình viên của đảng cộng sản Pháp.
Tôi
và các Cha hiểu rõ tình trạng này, riêng tôi cố gắng hoạt động trong giới thợ
thuyền Việt kiều ở Pháp khuyên họ gia nhập Liên Đoàn Công Nhân Công Giáo.
Về
quyền lợi, nếu gia nhập Liên Đoàn Công Nhân Công Giáo (CFTC), Việt kiều cũng sẽ được hưởng đồng đều như người
Pháp, nhưng vì người Việt Nam thích a dua, và thấy đã có nhiều Việt kiều vào
CGT, họ cũng gia nhập luôn cho tiện.
Tôi
nghe nhiều người đồn rằng phong trào Cờ Tự Trị của Vua Duy Tân gặp nhiều trở
ngại từ một tổ chức chính trị Việt Nam ở Pháp, có lẽ chi nhánh đảng cộng sản
Đông Dương. Trong các trại lính Việt Nam ở Pháp, những đảng viên Cờ Tự Trị có
thể bị thủ tiêu rồi chôn ngay trong trại lính. Nhiều trường hợp như vậy xảy ra
mà các sĩ quan Pháp không có cách gì khám phá và trừng phạt thủ phạm, vì những
người chung quanh quá sợ sự khủng bố, không bao giờ tố cáo.
Sau
lần gặp gỡ Vua Duy Tân nói trên, tôi không còn gặp ông nữa. Tôi có hay tin ông
sắp về nước, và trước khi về được người Pháp cho mượn máy bay quân sự Pháp sang
Algérie thăm Vua Hàm Nghi đang bị giam lỏng ở đó. Một buổi sáng tôi đang đọc
sách trước phòng thì một anh sinh viên Việt Nam đến gõ cửa, trao cho tôi một tờ
báo Pháp. Tiếng anh run cảm xúc:
-
Thưa Cha, Vua Duy Tân tử nạn rồi.
Tôi
cũng giật mình hỏi lại:
-
Tử nạn làm sao?
Anh
sinh viên chỉ tờ báo. Tôi đứng lật tờ báo ra đọc. Chỉ là một tường thuật ngắn
ngủi tai nạn máy bay trên đường từ Pháp sang Algérie. Nạn nhân được chú ý nhất
trên máy bay là Vua Duy Tân. Tờ báo cũng đăng mấy dòng tiểu sử của nhà Vua, và
ca ngợi lòng trung thành với Pháp quốc của ông.
Tôi
không hiểu rõ chuyện gì xảy ra. Trong thời kỳ nước Pháp vừa được giải phóng,
những cuộc thủ tiêu, ám sát ngay trong hàng ngũ Pháp cũng là chuyện thường bữa.
Nhiều tin đồn cho rằng máy bay không bị tai nạn kỹ thuật, mà bị phá hoại. Trong
quân đội Pháp, ở mọi ngành, đều có những đảng viên cộng sản và cũng có một số
lính thợ, lính gác Việt Nam. Rất có thể một trái bom nổ chậm có đồng hồ đã được
gài sẵn trong máy bay, và khi máy bay ra giữa Địa Trung Hải thì bom nổ.Từ Pháp
sang Algérie, máy bay chỉ bay qua biển. Một chiếc máy bay bị nạn rơi trên mặt
biển mênh mông thì còn dấu tích gì nữa. Giả thuyết thứ nhất được nhiều người
nói đến là cộng sản đã thủ tiêu Vua Duy Tân, vì nhận thấy uy tín của ông sẽ gây
trở ngại cho họ hơn là những nhân vật như Bảo Đại, Hàm Nghi. Vua Duy Tân là một
yếu tố bất ngờ trong ván bài của cộng sản. Họ không chắc hẳn Vua Duy Tân ngoan
ngoãn đầu hàng người Pháp, hay là Vua Duy Tân còn có mưu mô nào.
Giả
thuyết thứ hai được nhắc đến lúc bấy giờ thì do những người thiện cảm với Vua
Duy Tân, đưa ra. Giả thuyết này nói rằng chính Pháp hãm hại Vua Duy Tân, vì
nhận thấy ngài tuyên bố hợp tác ngoài mặt, nhưng thâm tâm đã cí dự tính lúc
được lên ngôi, sẽ tuyên cáo với quốc dân một nền độc lập hoàn toàn, đặt người Pháp
trước một việc đã rồi rất khó xử.
Cho
đến nay bí mật về cái chết của Vua Duy Tân vẫn còn hoàn toàn, và xem chừng lịch
sử không còn chịu vén lên một lần nào nữa. Sau cái chết của Vua Duy Tân, phong
trào Cờ Tự Trị do ông sáng lập sống leo lét thêm vài tháng nữa rồi tan rã dần,
không thấy ai nhắc lại nữa. Đất nước bắt đầu những biến chuyển lớn và câu
chuyện Vua Duy Tân bị quên lãng mau chóng. Thỉnh thoảng nhớ lại, tôi vẫn bùi
ngùi, thắc mắc. Bao nhiêu năm tù đày đã không dạy khôn được cho Vua Duy Tân hay
sao? Sự hợp tác với Pháp mà Vua Duy Tân chọn là thự tâm hay chỉ là chiến thuật,
là thủ đoạn, là một lối hoãn binh chi kế? Có lẽ vì nhận xét vội về Vua Duy Tân
cho nên trong những tháng cuối cùng đời ông, tôi đã không tìm dịp làm thân và
gặp gỡ nhiều. Ông cũng không thân với một ai mà tôi được biết ở Ba Lê. Lúc bấy
giờ tôi lại chưa hề có ý nghĩ là những lời nói, những ý kiến của tôi có thể
giúp ích gì cho Vua Duy Tân. Tôi chưa có một dự tính nào về một vai trò cho
mình trong lịch sử Việt Nam, hay cạnh những người có hy vọng làm lịch sử Việt
Nam. Đôi lúc tôi tự hỏi nếu tôi giảng giải, khuyên ngăn, đưa ý kiến thì Vua Duy
Tân có thay đổi kế hoạch không, và lúc đó, lịch sử Việt Nam sẽ được viết lại
như thế nào? Một triều đại Duy Tân có khá hơn một triều đại Bảo Đại không? Đôi
lúc nghĩ tôi không khỏi cảm thấy ân hận đã bỏ lỡ cơ hội, có lẽ vì sự ân hận do
việc này gây ra, mà sau này có đôi lúc tôi làm việc có phần hăng hái, đối với
một vài người làm chính trị và làm lịch sử. Có lẽ vì vậy nên về sau tôi thẳng
thắn và nhanh miệng hơn.
Sang
năm 1945, nước Pháp sau những niềm hân hoan chính trị thù nghịch bắt đầu mâu
thuẫn. Tướng De Gaulle thấy khó làm được việc gì, đã tự ý rút lui, và ông
Bidault thuộc đảng MRP lên làm Thủ Tướng. Chủ trương của ông Bidault cũng như
của đảng này, và có thể nói là của tất cả các đảng chính trị Pháp, là phải giữ
các thuộc địa, vì có thuộc địa thì nước Pháp mới được liệt vào hàng cường quốc
trên thế giới.
Trong
số các thuộc địa của Đông Pháp được coi là quan trọng nhất vì những lý do dễ
hiểu: Vị trí chiến lược của Đông Pháp, cách riêng Việt Nam trên thế giới, quyền
lợi của Pháp ở Đông Pháp rất nhiều và rất lớn, vốn liếng Pháp bỏ ra ở Việt Nam
kể ra khá lớn, và Pháp muốn có thì giờ nhiều hơn để thu lời về gấp trăm ngàn
lần vốn.
Trong
thời gian này tôi có tiếp xúc với một vài nhân vật chính trị Pháp, hoặc là
những lãnh tụ trong các chánh đảng, hoặc là các dân biểu. Ở ai, tôi cũng nghe
họ nói đến quyền lợi nước Pháp là trên hết, và không thể nào suy suyển cái
quyền lợi tối thượng đó, vì những sự đấu tranh gành độc lập dù rất chính đáng
của các nhược tiểu.
Bài
diễn văn của Tướng De Gaulle tuy chẳng hứa hẹn gì nhiều cho các xứ thuộc địa,
vậy mà các đảng phái chính trị cũng lo ngại là đã hứa hẹn quá nhiều, và họ
không muốn nhắc lại nữa. Họ coi những hứa hẹn đó chỉ là thủ đoạn trong lúc hoạn
nạn, để tranh thủ dân thuộc địa khỏi nổi lên phản lại Pháp, nay Pháp đã mạnh,
không cần giữ lời hứa. Hơn nữa Tướng De Gaulle đã ra đi.
Một
lãnh tụ trong đảng MRP của ông Bidault đã nói chuyện với tôi khá lâu và thành
thật. Ông biết tôi đang chú ý đến những phong trào đấu tranh ở nước nhà. Người
Pháp có sự thành thật rất dễ thương. Họ có thể tách rời những thiện cảm riêng
tư với lòng ái quốc của người Pháp.
Kẻ
mà tôi nói trên đây, tỏ ra rất thông cảm những lo âu, những mong muốn của tôi,
và có lẽ vì thế, vì không muốn cho tôi rơi vào những tính toán ngây thơ, đã
không cho tôi biết về những kế hoạch của Pháp đối với Đông Pháp và các thuộc
địa.
Cách
riêng đối với Đông Pháp, thì chủ trương của đảng MRP và hầu hết các đảng chính
trị Pháp lúc bấy giờ, là phải chiếm lại bằng mọi giá. Những cuộc thương thuyết
với Anh, Mỹ, Trung Hoa hiện đang diễn ra trong hậu trường để chuẩn bị cho cuộc
tái chiếm Đông Pháp. Những quan Toàn Quyền, những lực lượng tái chiếm đã được
chỉ định.
Phương
lược tiếp thu Đông Pháp cũng đã được thỏa thuận với Anh, Mỹ và Trung Hoa. Tuy
nhiên người Pháp cũng hiểu rằng chẳng có gì bất biến, vì vậy rất có thể vì áp
lực từ phía Mỹ, Trung Hoa, và vì những cuộc tranh đấu của dân chúng Đông Pháp,
Pháp có thể bằng lòng cho Việt Nam một nền tự trị rất hạn chế, nhưng trước khi
cho tự trị, Pháp đã mưu mô chia Việt Nam ra làm ba hay bốn quốc gia riêng biệt,
tình trạng Lào, Cao Miên, thì Pháp cho là không cần thay đổi. Họ quan niệm rằng
một khi giải quyết được vấn đề Việt Nam, tức là giải quyết được cả Đông Pháp.
Lào là một dân tộc dễ dãi, tinh thần quốc gia còn non yếu, ý thức chính trị
không được vững vàng, dân số thưa thớt, đất đai thì rộng quá. Chẳng những họ
không nghĩ đến chuyện chống Pháp đòi độc lập, mà không chừng họ còn mời Pháp ở
lại lâu hơn, nếu họ hiểu rằng không có Pháp thì đe dọa lớn nhất đối với họ là
khối dân Việt Nam bên kia dãy Trường Sơn.
Tôi
nói cho vị lãnh tụ đảng MRP biết rằng những tính toán của nước Pháp chưa chắc
gì đã tốt đẹp và có lợi cho nước Pháp. Rất có thể vì ham hố, muốn giữ cả, mà
rồi theo như tục ngữ Việt Nam, lại phải ‘’ngã về không’’.
Ông
ta cũng có những lo ngại như vậy, nhưng ông ta cho biết vì tự ái dân tộc, nước
Pháp không thể để uy thế của mình suy suyển một chút gì, nhất là mới sau chiến
thắng.
Bất
cứ chánh phủ nào không giải quyết vấn đề thuộc địa một cách khôn khéo, thích
hợp, sẽ bị đổ lập tức. Nếu trả độc lập ngay cho các thuộc địa, thì dễ dàng quá,
nhưng sẽ làm cho nhiều đảng đối lập vịn vào cớ đó chê chính phủ yếu, đầu hàng,
phản quốc, và lật đổ chính phủ này trong 24 tiếng đồng hồ.
Trong
thời gian đầu năm 1945, nhiều biến cố dồn dập. Các sinh viên và Việt kiều linh
cảm được sẽ có những biến cố trọng đại xảy đến cho dân tộc Việt Nam đều nao nức
muốn làm một cái gì, nhưng cái gì phải làm thì họ chưa hiểu rõ. Việc đầu tiên
mà tôi khuyên họ nên làm là tập họp các Việt kiều sinh viên lại trong một đoàn
thể có tổ chức, có sinh hoạt. Công việc này đang được xúc tiến thì chúng tôi
hay tin hai sinh viên Việt Nam được Bộ Pháp Quốc Hải Ngoại, tức là Bộ Thuộc Địa
gọi lên, và ít hôm sau trên đài phát thanh Pháp, trên đài phát thanh Viễn Đông,
trên một số báo chí Pháp, một tuyên ngôn mệnh danh là của những Việt kiều, sinh
viên Việt Nam du học ở Pháp được phổ biến.
Tuyên
ngôn này, nhân danh những Việt kiều ở Pháp, những sinh viên Việt Nam du học ở
Pháp, nhận thấy rằng những người Việt Nam ở Pháp, cũng như cả dân tộc Việt Nam
rất lấy làm hân hoan thấy nước Pháp trở lại địa vị cường quốc trên thế giới,
chúc tụng nước Pháp chiến thắng quốc xã Đức, cầu mong cho nước Pháp và đồng
minh đánh đuổi phát xít Nhật khỏi Việt Nam và Đông Pháp. Vậy nhân danh những
Việt Nam sinh viên Việt Nam ở Pháp, và thay cho dân tộc Việt Nam, tuyên bố
trung thành với nước Pháp, sẵn sàng đem Việt Nam vào Liên Hiệp Pháp.
Khi
bản tuyên ngôn này được phổ biến, mọi giới Việt kiều sinh viên đều phẫn nộ và
muốn phải hành động, phải lên tiếng. Lập tức Hội Federation Des Indochinois De
France được thành lập, với một ban chấp hành gồm 12 ủy viên. Bửu Hội làm Chủ
Tịch, Trần Hữu Phương Tổng Thư Ký, các ủy viên khác thì cũng toàn là những sinh
viên mà tôi quen thân, như Trần Đức Thảo, Phạm Huy Thông, Hoàng Xuân Mãn.
Công
việc đầu tiên, là ra một tuyên ngôn bằng ba thứ tiếng Việt, Pháp và Anh, phủ
nhận tuyên ngôn của hai sinh viên kia, và không chấp nhận trở lại tình trạng
thuộc địa của Pháp, đòi cho Việt Nam phải được độc lập trật tự. Tuyên ngôn này
lời lẽ rắn rỏi, lập luận vững chắc, và đọc lên người Việt Nam nào cũng phải cảm
động, vì từng tiếng, từng dòng hàm chứa cả linh hồn yêu nước của anh em sinh
viên, Việt kiều. Sau khi bàn luận, Trần Đức Thảo có nhiệm vụ soạn tuyên ngôn,
tuyên ngôn được in ra, nhân danh hội Federation Des Indochinois, và được gửi đi
các Sứ Quán ngoại quốc, các Tòa Lãnh Sự, đại diện cơ quan báo chí khắp nước. Nó
làm cho chính phủ Pháp có vẻ bối rối, và tức giận. Chỉ mấy hôm sau thì chúng
tôi hiểu rõ phản ứng của chính phủ Pháp: Trần Đức Thảo, Hoàng
Xuân Mãn, Phạm Huy Thông bị bắt giam vào nhà lao Prison De La Santé.
Tôi
được Tòa Tổng Giám Mục Ba Lê can thiệp nên không bị bắt giam. Ngay vài hôm sau,
tôi có tìm cách vào thăm Trần Đức Thảo và mang quần áo, thức ăn cho các anh em
trong nhà lao Prison De La Santé. Đây cũng là nơi trước kia có lần đã giam giữ
Nguyễn Ái Quốc, Nguyễn Thế Truyền, Phan Chu Trinh.
Sau
vụ bắt bớ này Hội Federation Des Indochinois không hoạt động công khai được
nữa. Tôi lại tập hợp các Việt kiều Công Giáo thành một hội mới là Association
Des Catholiques Vietnamiens De France, gọi tắt là ACVNF, sẽ là nguồn gốc của
Giáo Xứ Việt Nam tại Ba Lê sau này.
Tôi
không nhớ rõ là vào tháng nào, nhưng khoảng mùa Thu năm 1945, có thể đầu tháng
9, Bộ Thông Tin Pháp trao cho chúng tôi một bản thông điệp của 5 vị Giám Mục
Việt Nam (có các Đức Cha Nguyễn Bá
Tòng, Lê Hữu Từ…) đòi nước Pháp phải trao
trả độc lập cho Việt Nam, và kêu gọi những thành phần dân chúng Pháp tiến bộ
hãy ủng hộ sự đòi hỏi chính đáng này, để tránh cho hai nước cái cảnh trở nên
thù nghịch nhau.
Tin
Nhật đầu hàng, và chính phủ Việt Nam tuyên bố độc lập cũng đã đến tai chúng
tôi. Người Pháp, trên tư cách một người, thì tôi thấy có rất nhiều người thiện
cảm với phong trào đòi độc lập của Việt Nam. Khi nhận được thông điệp của các
Giám Mục Việt Nam, tôi in ra khoảng một trăm ngàn bản, nhờ các hướng đạo sinh
Pháp đi phát ở các nhà thờ tại Ba Lê, khu phụ cận và những Tỉnh quanh Ba Lê.
Sau
khi thông điệp này được phổ biến vài hôm thì một số anh em trong ACVNF bị bắt,
trong đó có Nguyễn Hy Hiền, nhưng chỉ vài ngày là được thả, có lẽ nhờ có sự can
thiệp bên trong của Tòa Giám Mục Ba Lê.
Tôi
nhận thấy tình thế đã khẩn trương lắm rồi, và phải cố gắng làm cho những người
có trách nhiệm trong chính phủ Pháp suy nghĩ kỹ hơn trước khi quyết định điều
gì về Việt Nam.
Có
lẽ chúng tôi đã hành động vì tuyệt vọng thì nhiều hơn. Chúng tôi rất ít hy vọng
những hoạt động của chúng tôi có thể thay đổi chiều hướng lịch sử. Tuy nhiên
chúng tôi không thể nào ngồi yên nhìn lịch sử bi thảm diễn ra.
Tôi
tổ chức một buổi họp mặt, hay gọi là hội nghị, một cuộc hội thảo gì cũng được.
Ngoài anh em sinh viên, Việt kiều, tôi còn mời nhiều nhân vật Pháp, và những
người bạn Pháp có thiện cảm với Việt Nam.
Trong
số này tôi nhớ có Dân Biểu hạt là ông Borthien, thuộc đảng Xã Hội Pháp, nổi
tiếng là rất tiến bộ và chủ trương trả độc lập cho Việt Nam, ông là bạn thân
của Hồ chí Minh. Cha Chaillel, Chủ Nhiệm tạp chí Temoignage Chrétien thì được
mời thuyết trình.
Cha
Chaillel đã ngần ngại lâu trước khi nhận lời. Lúc tôi ngỏ ý mời Cha thuyết
trình quanh vấn đề nước Pháp với nền độc lập của Việt Nam, thái độ của người
Công Giáo đối với vấn đề chính trị v.v…, ông tỏ ra trầm ngâm, đi bách bộ trong
phòng riêng của ông mấy vòng rồi ông rút ở một hộc tủ khóa ra một tập hồ sơ khá
dày, trao cho tôi.
-
Cha đã biết những điều này chưa?
Dĩ
nhiên là tôi chưa biết, vì tôi chưa đọc những hồ sơ tài liệu này bao giờ. Tôi
đọc vội. Đó là những báo cáo và những chỉ thị của trung ương đảng cộng sản
Pháp, cho các phân bộ đảng tại Pháp và Đông Pháp.
Nội
dung chỉ thị nói rằng hiện nay ở Việt Nam, một phong trào cộng sản đang nổi lên
đòi độc lập, phong trào này hành động theo đường lối cộng sản quốc tế. Vậy thì
những đảng viên nòng cốt của cộng sản Pháp phải kín đáo nhưng tích cực giúp đỡ
phong trào cộng sản Việt Minh.
Tập
tài liệu có chỗ nêu rõ tên những lãnh tụ cộng sản như Hồ chí Minh, Trần huy Liệu, Nguyễn
lương Bằng, Phạm văn Đồng và
những lý lịch, thành tích của họ, nhằm chứng minh rằng họ là đảng viên cộng sản
trung kiên, có đảng tịch lâu năm, và đáng tin cậy lắm.
Trong
năm 1945, các Việt kiều và sinh viên Việt Nam tại Pháp chưa biết chia rẽ là gì.
Niềm hân hoan, hãnh diện dân tộc đã phủ lên mọi bất đồng chính kiến có thể có.
Cộng sản cũng chưa để lộ tính chất tàn bạo của nó. Tại Pháp chắc chắn đã có
những tổ chức của đảng cộng sản Đông Dương, nhưng chưa công khai ra mặt, chưa
nhân danh cộng sản để lên tiếng. Mọi người Việt Nam lưu lạc tại Pháp chỉ biết
một điều: Nước Việt Nam, dân tộc Việt Nam.
Nhưng
bắt đầu từ năm 1946, những mầm mống chia rẽ bắt đầu. Ngay trong nội bộ những
đoàn thể Việt kiều và sinh viên Việt Nam mà tôi đã góp công gây dựng nên, cũng
bắt đầu xuất hiện sự chia rẽ. Một vài anh em đặt chính kiến lên trên tình đồng
bào…Trong những cuộc gặp mặt, nhiều anh em không đến. Một lần, hai lần không
đến thì có thể cho là tình cờ, là bận rộn, nhưng năm mười lần không đến thì chỉ
có thể là cố tình.
Lại
có một số anh em công khai lên tiếng biện hộ cho chính kiến của họ. Những cuộc
tranh luận thoát ra khỏi khuôn khổ của sự thảo luận, của sự học hỏi, mà trở
thành những cuộc cãi vã lớn tiếng đầy thù hằn thường xuyên xảy ra giữa các tổ
chức Việt kiều và sinh viên. Chỉ trong ít lâu thì hầu hết những tổ chức Việt
kiều và sinh viên Việt Nam tại Pháp mà chúng tôi gây dựng nên không còn hoạt
động đều đặn, thường xuyên nữa, mà chỉ hoạt động tùy hứng, tùy nhu cầu, nghĩa
là khi có việc thì anh em vẫn còn họp mặt lại với nhau được.
Cái
ngày đánh dấu sự cáo chung của tình đoàn kết, có thể là ngày phái đoàn Phạm Văn
Đồng sang Ba Lê. Tôi không thấy lịch sử nói đến phái đoàn này. Tôi nhớ là vào
độ mùa Xuân 1946, như là cuối tháng ba, đầu tháng tư thì phải. Nhất định là sau
cái gọi là thỏa ước 6 tháng ba giữa Sainteny và chính phủ Việt Minh.
Phái
đoàn Phạm văn Đồng, trên danh nghĩa là phái đoàn quốc hội Việt Nam thăm viếng
thiện chí nước Pháp. Phái đoàn gồm có Phạm văn Đồng, Nguyễn Mạnh Hà, Nguyễn tấn
gi Trọng, Hoàng minh Giám, và một số người tôi không nhớ tên hết.
Báo
chí, tin tức Pháp chẳng nói gì đến chuyến viếng thăm của phái đoàn Phạm văn
Đồng, tuy nhiên các Việt kiều đã được thông báo bằng điện tín không phải từ
nước nhà, mà hình như là từ một tổ chức công chức ở Pháp. Tôi được cử dẫn đầu
những anh em sinh viên, Việt kiều ra phi trường Orly đón tiếp phái đoàn Phạm
văn Đồng.
Tôi
ngạc nhiên vì phi trường không có vẻ gì là sắp đón tiếp một phái đoàn quốc hội
của một quốc gia, dù là quốc gia nhỏ bé. Phòng khách nơi mà phái đoàn sẽ đến
trước tiên vẫn không khác gì ngày thường. Chính phủ Pháp hình như chẳng cử nhân
vật nào quan trọng ra đón tiếp, và cũng chẳng có nghi lễ đón tiếp chi đáng kể
cả.
Lúc
phi cơ đến, chúng tôi được báo tin, và ra sân phi cơ đậu đứng chờ. Đây là lần
đầu tiên tôi được chứng kiến một phái đoàn công du của một chính phủ Việt Nam
độc lập. Dĩ nhiên là tất cả chúng tôi hồi hộp và tò mò. Phạm văn Đồng từ phi cơ
bước xuống, nhìn rộng trước mặt, rồi tia nhìn của ông dừng lại trên phái đoàn
Việt kiều.
Ông
mặc một bộ âu phục màu sẫm, khoác áo lạnh kéo cổ lên tận cằm. Sau ông là Hoàng
minh Giám, Nguyễn Mạnh Hà, Nguyễn tấn gi Trọng và vài ba nhân viên vô danh.
Ông
Phạm văn Đồng được một vài nhân viên thuộc bộ ngoại giao Pháp ra đón tiếp tận
thang máy bay.
Hình
như nhân viên cao cấp nhất ở ngạch Thơ Ký Bộ Ngoại Giao Pháp. Ông hơi cau mày,
mặt xám lại một lúc, và bắt tay người Pháp rất nhanh rồi tiến ngay đến phía
chúng tôi. Lúc này thì mặt ông có vẻ tươi vui, cởi mở. Ông lên tiếng chào hỏi
chúng tôi bằng tiếng Việt, nhờ một anh em, hình như là Trần Đức Thảo, giới
thiệu từng người cho ông.
Ông
dừng lại nói chuyện với tôi khá lâu, hỏi han những công việc của anh em sinh
viên và Việt kiều. Khi phái đoàn đi đến các nhóm Việt kiều đứng hơi xa tôi một
chút, thì Nguyễn Mạnh Hà đi chậm lại, và đến nói nhỏ với tôi:
-
Con có chuyện quan trọng muốn thưa với Cha. Tối con sẽ đến.
Phái
đoàn Phạm văn Đồng được các nhân viên Bộ Ngoại Giao Pháp mời lên một chiếc xe
ca, loại xe buýt thông thường, có những dãy ghế ngang thường dùng chở khách đi
Tỉnh, và được đem về một khách sạn hạng ba. Sự khinh miệt của chính phủ Pháp
đối với phái đoàn quốc hội Việt Nam đầu tiên thật là rõ ràng.
Tối
hôm đó, tôi chờ Nguyễn Mạnh Hà. Lúc bấy giờ tôi đã rời khỏi Institut
Catholique, và dọn đến ở trong khu 70 Arondissement. Ông có vẻ nghiêm trọng, lo
âu. Ông đưa cho tôi mấy tập báo Cứu quốc và Hồn Công Giáo cùng một ít tài liệu
về Việt Nam. Ông cho biết, đúng như những điều tôi đã biết sơ qua, chính phủ
Việt Minh, từ trên xuống dưới đều là những nhân vật cộng sản cốt cán.
Một
vài chính khách quốc gia được đem vào trong chính phủ vì áp lực của Tướng Tàu
Lữ Hán trước đây, và nay đang bị Võ nguyên Giáp tìm cách thanh toán dần, nếu
không thì bao vây và tước hết quyền hành. Ông cũng kể cho tôi nghe tình trạng Việt
Nam và những tin đồn nói về những vụ thanh toán ở Thái Nguyên, Cao Bằng giữa
Việt Minh và các đảng phái quốc gia.
Ông
tỏ ra lo lắng và buồn phiền, vì nhận thấy tương lai nước nhà nhiều rối rắm. Ông
hiểu nhiều về nước Pháp nên ông cũng lo sợ rằng nền độc lập của Việt Nam không
bền vững được. Lúc ông sang Pháp thì quân Leclerc đã vào Hà Nội và đã bắt đầu
có những đụng chạm giữa quân Pháp và quân tự vệ Việt Minh ở vài nơi tại Hải
Phòng và Hà Nội.
Nhiều
lúc ông được cụ Hồ dùng làm thông ngôn, mặc dầu cụ Hồ rất thông thạo tiếng
Pháp. Đó là thói quen của cụ. Những lúc không muốn nói vội vàng, muốn nhiều thì
giờ để suy nghĩ, thì cụ làm như không hiểu tiếng Pháp để cho thông ngôn dịch
qua lại hai lần. Nhờ đó ông cũng được biết những xích mích, dằng co giữa cụ Hồ
và quan Cao Ủy Pháp Argenlieu.
Theo
ông thì Sainteny được cụ Hồ tin cậy hơn đôi chút, và Sainteny cũng tỏ ra hiểu
biết tình cảnh Việt Nam, thông cảm những khó khăn của chính phủ Việt Minh.
Tướng Leclerc cũng được cụ Hồ kính nể lắm. Ông kể một mẫu chuyện về sự khôn
ngoan khéo léo của Tướng Leclerc khi vào Hà Nội.
Ông
đã tươi cười bắt ay Võ nguyên Giáp, khi Giáp ra đón tiếp và chào ông bằng câu
mở đầu: Nhân danh những người kháng chiến Việt Nam, tôi xin chào mừng người
đồng chí kháng chiến Pháp nơi ông. Leclerc còn tỏ ra khéo léo hơn, khi ông đề
nghị với Võ nguyên Giáp về việc thành lập một tiểu đoàn hỗn hợp Pháp-Việt để
canh gác và dàn chào cho ông. Tiểu đoàn hỗn hợp này sẽ gồm một phần người lính
Pháp, và 3 phần lính Việt. Như vậy vì vấn đề lễ nghi, thể diện các đơn vị lính
tự vệ Việt Minh sẽ được cung cấp quân phục chỉnh tề, võ trang những loại súng
tối tân hơn, y như lính Pháp vậy.
Nguyễn
Mạnh Hà còn cho tôi biết là kẻ có nhiều quyền hành lại không phải là Jean
Sainteny, hay Leclerc mà là D’Arbenlieu, một Thầy Tu Dòng Trappe khó tính, ít
hiểu biết về Việt Nam, và say sưa với danh dự, uy quyền của nước Pháp.
Ông
tiên đoán sớm muộn những xích mích giữa người Pháp và chính phủ Việt Minh không
thể nào tránh được, và chưa biết sẽ biến chuyển đến mức độ nào, có giới hạn
được trong vòng phải chăng và có thể dàn xếp được không.
Mấy
hôm sau, Phạm văn Đồng tổ chức một buổi tiếp tân dành cho các Việt kiều. Ngoài
những sinh viên, Việt kiều mà tôi quen biết, tôi nhận thấy có một số lạ mặt.
Phạm văn Đồng ngồi cạnh tôi, và nói chuyện rất cởi mở. Có lẽ lo sợ những cuộc
cãi vã vì chính kiến, ông đã không đề cập gì nhiều đến các vấn đề chính trị mà
chỉ nói những chuyện thông thường. Ông nói chuyện có duyên, cởi mở, vui vẻ.
Phái
đoàn Phạm văn Đồng ở lại Pháp đâu vào khoảng vài ba tuần lễ mà thôi. Về những
hoạt động của phái đoàn này, tôi nghe phong phanh rằng họ sang Pháp để chuẩn bị
cho một cuộc tham viếng nước Pháp của cụ Hồ. Phạm văn Đồng và các nhân viên
phái đoàn tiếp xúc nhiều với các tổ chức Việt kiều ở Ba Lê.
Riêng
ông thì hình như gặp gỡ các Dân Biểu Pháp thuộc khuynh hướng xã hội và cộng sản
như Paul Rivet Jean Rous là những bạn của cụ Hồ.
Lúc
tiễn đưa phái đoàn Phạm văn Đồng về nước, tôi và các Việt kiều cũng ra tận phi
trường. Phạm văn Đồng có vẻ buồn phiền hơn lúc đến, và sự đưa tiễn của chính
phủ Pháp lần này cũng chẳng long trọng gì hơn lúc đến. Tôi nhận thấy có thêm
vài dân biểu cộng sản, vài người Pháp có thiện cảm với cụ Hồ.
Phái
đoàn đưa tiễn của chính phủ Pháp thì cũng vẫn là những Thư Ký Bộ Ngoại Giao. Và
các xe ca đã chở Đồng trước đấy, nay cũng chở ông và phái đoàn trở lại phi
trường.
Lúc
lên khỏi thang phi cơ, quay lại vẫy tay chào các Việt kiều, hình như Phạm văn
Đồng cười chua chát cay đắng. Mắt ông đăm đăm và dáng người có vẻ mệt mỏi, chịu
đựng, nhẫn nhục.
Từ
đây sự chia rẽ vì chính kiến, chủ nghĩa bắt đầu trở nên trầm trọng và lộ liễu
trong hàng ngũ Việt kiều, sinh viên ở Pháp.
Trần
Đức Thảo ít tới lui với anh em, và hình như đã thiên hẳn sang phía cộng sản
không biết từ lúc nào. Tôi thấy như vậy cũng hết ham sinh hoạt với các đoàn thể
Việt kiều. Tôi có nghĩ đến chuyện về nước, cùng với các Cha như Cha Mai, Cha
Lập, nhưng vì thấy tình hình Việt Nam chưa ngã ngũ ra sao cả, nên hơi ngần
ngại.
Những
tin tức về Việt Nam thì thật là thiếu sót, mơ hồ, thư từ ở Việt Nam gửi sang
cũng rất thưa hiếm. Lâu lắm tôi mới nhận được một lá thư của các Cha từ địa
phận Vinh. Tôi cảm thấy băn khoăn thật nhiều, và không biết quyết định như thế
nào. Các sinh viên, trí thức, một số lẻ tẻ về nước, số còn lại thì chăm chú vào
việc sinh sống.
Pháp
chuẩn bị quân đội để can thiệp và tái chiếm Đông Pháp. Những cuộc cãi vã, tranh
luận trong nội bộ đảng cộng sản Pháp về Việt Nam lọt ra ngoài, cho thấy rằng
cộng sản Pháp không hoàn toàn ủng hộ phong trào cộng sản Việt Minh. Một đoạn
hồi ký của Maurice Thorez lãnh tụ cộng sản Pháp, bạn thân và đồng chí của Hồ
chí Minh viết rằng ông hy vọng cờ tam tài sẽ bay phấp phới khắp Liên Hiệp Pháp,
ông không hề nghĩ là đảng cộng sản Pháp chủ trương từ bỏ địa vị của Pháp ở Đông
Pháp. Chính phủ Pháp cũng có hai khuynh hướng.
Khuynh
hướng thứ nhất thì cho Việt Nam tự trị rộng rãi và thực sự trong một Liên Hiệp
Pháp được sửa đổi. Khuynh hướng thứ hai chủ trương phải tái lập uy quyền của đế
quốc Pháp như cũ và nếu cần thì bằng quân đội.
Tại
Nam bộ, quân Pháp đã thay thế quân Anh, và đang có những âm mưu lộ liễu thành
lập một nước Nam Kỳ tự trị.
Những
cuộc thương thuyết với chính phủ Tưởng Giới Thạch diễn ra ở Trùng Khánh, Côn
Ninh, để nhắm hòa giải áp lực và sự can thiệp của Tàu vào Việt Nam, và về phía
này hình như Pháp cũng đang thành công.
Những
tin tức trên, thêm những tiết lộ của Nguyễn Mạnh Hà, của Cha Chaillet làm cho
tôi băn khoăn rất nhiều.
Lại
nói đến Nguyễn Mạnh Hà, những tiết lộ, tâm sự của ông làm cho tôi nghĩ rằng
không thể nào theo cộng sản thực tình được. Cả bây giờ tôi cũng còn như vậy.
Ông là người trí thức, là người Công Giáo chân thành, lại sinh trưởng trong một
gia đình khá giả. Cho nên khó mà trở thành người cộng sản cuồng nhiệt. Có lẽ
hoàn cảnh nào đó đã bắt buộc ông phải hợp tác với cộng sản.
Ít
lâu sau khi phái đoàn Phạm văn Đồng rời Pháp, tôi nghe tin nói rằng cụ Hồ đã
đích thân sang Ba Lê để thương thuyết với chính phủ Pháp về vấn đề quyền tự
trị, nền thống nhất của Việt Nam, và vai trò Việt Nam trong Liên Hiệp Pháp. Tin
này được loan đi từ giới cộng sản Pháp.
Tôi
chưa được thấy mặt, hay thấy hình ảnh gì của chủ tịch Hồ chí Minh. Những hình
ảnh đăng trên các báo Pháp từ tháng 9 năm 1945 đều là những tấm hình cũ, mà một
vài báo Pháp xin được của sở Mật Vụ Hải Ngoại Pháp. Khi thì tôi thấy một thanh
niên gầy ốm, cao lêu nghêu, khi thì một cụ già khoảng 50. Không có gì bảo đảm
cho tôi những hình ảnh đó là của chủ tịch Hồ chí Minh.
Như
mọi người Việt Nam ở Pháp thời bấy giờ, tôi rất tò mò muốn biết mặt cụ Hồ, con
người dù sao thì cũng đã dành độc lập cho Việt Nam, và đang tranh đấu với Pháp
để giữ lấy nền độc lập mong manh đó.
Ở
Pháp vào đầu năm 1946, thỉnh thoảng có tin đồn cụ Hồ sẽ sang Ba Lê, làm cho
những anh em Việt kiều hồi hộp chờ đợi, nhưng rồi báo lại cải chính rằng cụ
chưa sang Ba Lê lần này.
Vào
cuối tháng tư, tôi được biết Pháp và Việt Minh đã ký kết một thỏa ước tạm thời,
giao quyền cai trị Trung và Bắc bộ cho chính phủ Hồ chí Minh, còn Nam bộ thì
giữa tình trạng không giải quyết, do Pháp quản trị, chờ một cuộc trưng cầu dân
ý. Thỏa ước này được gọi là thỏa ước 6 tháng 3. Tôi cũng được biết Hội Nghị Đà
Lạt ngày 24.3.1946 giữa Võ nguyên Giáp và Pierrer Mesemer đã không đem lại kết
quả gì.
Những
điều này tôi chỉ được biết tin qua báo chí, qua một vài bản tin mà lúc bấy giờ
một ổ chức thông tin không chính thức của Việt Minh ở Ba Lê phân phát.
Rồi
qua những nguồn tin không xuất xứ, loan truyền trong giới Việt kiều ở Ba Lê,
cũng như trong giới chính trị thân cộng, tôi biết chắc rằng cụ Hồ sang Ba Lê.
Tôi
và anh em Việt kiều, sinh viên hồi hộp chờ đợi và chuẩn bị đón tiếp.
Chúng
tôi chưa ai nghĩ đến những bất đồng vì vấn đề chính kiến, tư tưởng, tôn giáo.
Mọi người hãnh diện có một chính phủ độc lập, có một lãnh tụ dám đương đầu với
người Pháp. Theo tin từ các báo, thì tôi nghe nói rằng ngày 30 tháng 5 năm
1946, cụ Hồ từ Sài Gòn lên phi cơ đi Ba Lê, cùng với Tướng Salan và ông Jean
Sainteny.
Đến
ngày 1 tháng 6, đài phát thanh Pháp Á, và đài phát thanh Pháp loan tin Nam bộ
tách rời và thành lập chính phủ Nam kỳ tự trị, do ông Bác Sĩ Nguyễn Văn Thinh
làm Thủ Tướng. Tôi và anh em Việt kiều thấy đau nhói trong tim, ngẩn ngơ trước
cái tin khó tin. Điều mong ước của mọi người Việt Nam, sau độc lập, và kèm theo
độc lập là thống nhất.
Tôi
đã hiểu thế nào là sự nhục nhã của người Việt Nam phải chịu sự chia cắt, người
Trung kỳ, Bắc kỳ vào Nam kỳ phải có thông hành. Có lẽ chính sự phản bội và sai
lời này của người Pháp làm cho lộ trình của cụ Hồ đã không ghé Ba Lê ngay như
mọi người mong chờ mà ghé Biarritz. Tôi không hiểu có anh em Việt kiều nào có
thể ra đón cụ Hồ ở phi trường Biarritz không, nhưng trong số người tôi quen
biết thì không có ai đi.
Cụ
Hồ ở lại Biarritz khá lâu. Ngày nào anh em Việt kiều cũng đến cho tôi hay một
vài tin, phần lớn thuộc loại tin đồn. Một số trong các tin này nhắc đến sự chia
xót, đau khổ của cụ Hồ, mô tả cụ như một con người anh hùng gặp vận bỉ, một cụ
gì đang than khóc cho số phận đất nước.
Tôi
không tin mà cũng chẳng ngờ chi, chỉ chờ đợi được gặp cụ Hồ, chờ đợi tình thế
hiện rõ hơn. Trong khoảng thời gian này, một chính phủ mới được thành lập,
chính phủ Bidault, thuộc đảng MRP.
Như
tôi đã nói trước, đây là một chính phủ thực dân thực sự, mặc dầu trong chính
phủ này có một vài bộ trưởng cộng sản, hay thân cộng sản, như ông Charles
Tillon, Bộ Trưởng Không Quân. Tôi hiểu rõ cộng sản Pháp không sẵn sàng trao trả
độc lập chân chính và toàn vẹn cho Việt Nam, như nhiều người mong. Cộng sản
Pháp và thực dân Pháp vẫn có thể đi đôi với nhau không có chi mâu thuẫn. Sự chờ
đợi của tôi và các anh em Việt kiều kéo dài gần cả tháng. Vào ngày 20.6.1946
chúng tôi hay tin cụ Hồ sẽ từ Biarritz lên Ba Lê đúng sáng 22.6. Hầu hết anh em
Việt kiều sinh viên, trí thức Việt Nam ở Ba Lê đều tụ họp lại với nhau bàn
chuyện lập phái đoàn đón rước cụ Hồ. Tôi được chọn cầm đầu phía những người
Công Giáo Việt Nam ở Pháp và các Tu Sĩ Việt Nam du học, vì tôi là Chủ Tịch Hội
Tu Sĩ Việt Nam du học ở Pháp, gồm 30 Tu Sĩ, Linh Mục.
Việt
kiều ở Ba Lê lúc bấy giờ khá đông. Tôi được biết ngoài phái đoàn của chúng tôi,
còn những phái đoàn Việt kiều khác, trong đó chẳng hạn có phái đoàn Việt kiều
thợ thuyền, gồm những người cộng sản hay thân cộng sản, đi riêng.
Lúc
chúng tôi đến phi trường Le Bourget thì nơi sân máy bay đậu đã dày đặc người.
Phái đoàn Việt kiều của chúng tôi đứng nhập chung vào những phái đoàn Việt kiều
khác, có phái đoàn chỉ gồm 15 người, có phái đoàn đến non trăm người. Có lẽ
thấy phái đoàn chúng tôi có trật tự, lại gồm mấy Linh Mục, nên những người tổ
chức lễ đón tiếp sắp cho chúng tôi đứng lên đầu.
Tôi
nhận thấy chính phủ Pháp lần này đón tiếp cụ Hồ một cách long trọng. Tất cả mặt
tiền phòng khách danh dự phi trường đều treo cờ Pháp chen kẽ. Có lính vệ binh
và giàn kèn sắp hàng trước chúng tôi. Đứng riêng và xa trước mặt chúng tôi độ
trăm thước, có phái đoàn chính phủ Pháp, trong đó tôi thấy vài Tướng Lãnh, Bộ
Trưởng. Ông Moutet là Bộ Trưởng Bộ Pháp Quốc Hải Ngoại, hay bộ thuộc địa. Chúng
tôi chờ non một tiếng đồng hồ thì nghe lính Vệ Binh Cộng Hòa và lính kèn hô
chuẩn bị. Họ đứng nghiêm mà mọi người ngẩng mặt nhìn lên trời. Lúc bấy giờ số
phi cơ lên xuống phi trường Bourget cũng không nhiều lắm. Chúng tôi nghe tiếng
phi cơ nổ lớn dần, rồi một phi cơ hai động cơ là là hạ cánh trên phi đạo, chậm
chạp chạy về sân đậu trước mặt chúng tôi. Dàn kèn trổ bài quốc ca Việt Nam
trước, bài Marseillaise sau. Tôi rơm rớm nước mắt. Đây là lần đầu tiên trong
lịch sử Việt Nam, trong đời tôi, tôi được chứng kiến một quốc trưởng Việt Nam được
đón tiếp theo đúng nghi lễ ngoại giao. Cũng là lần đầu tiên tôi nghe bài quốc
ca Việt Nam. Nhiều anh em Việt kiều quanh tôi sụt sịt khóc. Có những người Việt
Nam sống ở Pháp lâu năm từ 1918 đến nay, hầu như quên tiếng Việt Nam, cũng
không cầm được xúc động.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét