Linh Mục Cao Văn Luận
13.Lần thứ ba, cụ Hồ nói rõ phải đánh Tây
nếu…
14.Hồ Chí Minh yêu cầu tôi viết một lá
thơ…
15.Cụ Hồ đến phòng ngủ Bộ trưởng Bộ
Thuộc Địa Pháp
Từ
ngày 11 tháng 9, gần như suốt ngày, có lúc lẫn sang đêm, cụ Hồ đã đến gặp ông
Marius Moutet, Bộ Trưởng Bộ Thuộc Địa Pháp. Trong những ngày cuối cùng ở Pháp
này cụ Hồ lúc nào mặt cũng có vẻ buồn rầu, đau khổ, trầm ngâm. Những Việt kiều
thỉnh thoảng gặp cụ không mấy lúc thấy cụ cười nữa.
Trong
khoảng thời gian này, chúng tôi và một số Việt kiều khá đông nhận được thiếp
mời của cụ Hồ, mời dự một buổi tiếp tân ở nhà ông Raymond Aubrac. Hầu hết những
Việt kiều tôi quen biết đều được giấy mời.
Những
người trong nhóm quen biết với tôi không mấy ai giàu, cho nên cùng hẹn chung
nhau đi chuyến xe buýt. Lúc chúng tôi đến khoảng 4 giờ chiều, thì số Việt kiều
có mặt rồi khá đông, có khoảng vài trăm người. Tôi cứ ngại là sau hai lần gặp
gỡ cụ Hồ, lần nào tôi cũng lên tiếng cãi lại cụ, lần này có thể cụ sẽ bực mình
với tôi.
Nhưng
điều tôi không ngờ, là cụ Hồ niềm nở với tôi như trước. Cụ đón chúng tôi ngay
gần cổng vào vườn.
Buổi
tiếp tân tính tổ chức trong vườn, cho nên tôi đã thấy bàn ghế kê sẵn, đèn mắc
sẵn, trên các nhành cây, bụi hoa. Cụ Hồ bắt tay tôi, rồi khoác vai tôi kéo vào
một chiếc ghế đôi trong vườn. Tay cụ vẫn bá vào vai tôi, có lúc cụ vòng tay lại
trước ngực tôi, mân mê những nút áo, và bàn tay gầy guộc của cụ đã đụng vào má,
vào cằm tôi. Cử chỉ thân mật này, nếu ở bất cứ một người nào khác, chắc là tôi
không chịu, nhưng ở cụ Hồ thì tôi thấy nó tự nhiên quá, và không có lý do gì để
tôi từ chối cả.
Anh
em vây quanh cụ Hồ, phần nhiều là những thành phần trí thức trong đó có những
người quen nhiều với tôi hỏi han tình hình, kết quả Hội Nghị Fontainebleau. Tôi
thấy mặt cụ Hồ thoáng sậm lại, vừa buồn, vừa chua chát, vừa căm hận. Nhưng rồi
cụ mỉm cười liền được. Cụ trả lời bông đùa, mập mờ, đại ý rằng thành công hay
thất bại chẳng quan trọng gì cho lắm, thua keo này ta bày keo khác.
Lúc
đó khoảng 5 giờ chiều. Vài giọt mưa bắt đầu rơi xuống. Mọi người kéo nhau vào
trong nhà. Cụ Hồ vẫn đặt tay trên vai tôi, kéo tôi vào phòng khách.
Phòng
khách tuy rộng nhưng cũng khó chứa hết vài trăm người, nếu mỗi người đều phải
có ghế ngồi. Cụ Hồ lên tiếng yêu cầu mọi người dẹp ghế vào sát tường rồi ngồi
bệt xuống nền nhà cho tiện. Cụ kéo tôi ngồi xuống trước nhất. Tôi thấy không có
gì để nói. Các anh em Việt kiều liên tiếp hỏi cụ: "bây giờ Hội Nghị
Fontainebleau kể như thất bại rồi, cụ tính sao?". Cụ Hồ trả lời nước đôi,
cố tình giấu diếm điều gì đó:
-
Hội nghị vẫn tiếp tục. Chúng ta có tục ngữ: Còn nước còn tát mà. Nhưng nếu hội
nghị thất bại, chúng ta sẽ liệu đối phó.
Một
anh em Việt kiều hỏi:
-
Thưa cụ chủ tịch, nước Pháp có binh hùng tướng mạnh, vũ khí tối tân, chúng ta
lấy gì để đánh Pháp, và đánh như vậy thì hy vọng gì mà đánh?
Cụ
Hồ nhìn thẳng mọi người, giọng cương quyết:
-
Chúng ta có nhân dân, nếu nhân dân quyết tâm đánh, thì dù Pháp mạnh đến mấy
cũng phải thua. Tất nhiên là không ai muốn chịu cảnh chiến tranh, vì thắng hay
bại thì cũng phải thiệt hại nhiều. Nhưng một khi thương thuyết không kết quả,
thì chúng ta không còn cách gì khác. Cụ Hồ có lẽ để tránh những câu hỏi lắc
léo, hoặc vì một lý do nào đó tôi không được biết, cụ đứng lên đi vào nhà
trong. Vài phút sau, cụ trở ra và vẫn ngồi xuống cạnh tôi. Một gia nhân đi theo
đến trước mặt tôi:
-
Thưa Cha, bà chủ mời Cha vào có chuyện muốn thưa với Cha.
Tôi
theo gia nhân vào một phòng khách nhỏ, lối phòng khách phụ nữ, bà Lucie Aubrac
đứng lên bắt tay tôi, tươi cười mời tôi ngồi:
-
Hôm nay tôi rất sung sướng thấy các Linh Mục, những nhà trí thức Việt Nam như
các ông Trần Đức Thảo, Phạm Huy Thông cùng đến dự cuộc tiếp tân của cụ Hồ.
-
Tôi thấy đây là một triệu chứng tốt tỏ rõ dân tộc Việt Nam không phân biệt tôn
giáo, giai cấp đã đoàn kết sau cụ Hồ.
Sau
vài câu chuyện phiếm, bà Aubrac xin chụp hình tôi làm kỷ niệm. Tôi nhận thấy bà
có một dụng ý nào đó, nên ngần ngại.
-
Thưa bà, hình một Thầy Tu như tôi thì có ra gì đâu, xin bà khỏi phải chụp làm
gì.
Bà
Aubrac có vẻ muốn chụp cho được hình tôi.
-
Thưa Cha, ít khi chúng ta có dịp gặp gỡ như thế này, tôi chỉ muốn xin chụp hình
Cha làm kỷ niệm.
Tôi
đã thấy hai chiếc máy hình, loại máy hình lớn, có chân lớn ba càng trên phủ tấm
vải đen của các thợ chụp hình chuyên môn thời đó. Tôi vẫn từ chối:
-
Nếu bà chụp hình để làm kỷ niệm, bỏ vào Album gia đình thì dù không thích tôi
cũng không dám từ chối, nhưng nếu bà chụp hình để ngày mai hình tôi lên báo
L’humanité kèm theo một bài bình luận đại khái nói rằng Linh Mục Luận ủng hộ
lập trường cụ Hồ hết mình, thì tôi xin bà cho phép tôi từ chối.
Bà
Aubrac vẫn tươi cười:
-
Nếu Cha đã không bằng lòng cho lên báo, thì chúng tôi sẽ giữ làm kỷ niệm trong
gia đình vậy.
Thợ
chụp hình ngắm nghía, chụp riêng tôi vài bô, chụp tôi đứng chung với bà Aubrac
vài bô. Tôi ra phòng ngoài, đứng ở một góc hơi xa cụ Hồ. Hình như cụ vẫn chờ tôi
ra nên vừa thấy tôi, cụ đã bước lại gần, kéo tôi ngồi xuống bên cạnh như trước.
Cụ có vẻ thân mật, tha thiết hơn:
-
Tôi sắp về nước, nhân tiện chú nên viết một bức thư gửi các Giám Mục, các Giáo
Sĩ bên nước nhà, các vị sẽ mừng vì thấy các vị Linh Mục trẻ bên Pháp đã hiểu và
ủng hộ lập trường của chính phủ ta.
Từ
sau lần gặp gỡ thứ hai, cụ Hồ đã quen gọi tôi là chú, khi thì gọi là Linh Mục.
Vẫn theo thói quen, tay cụ vẫn mân mê những nút áo chùng thâm của tôi, những
chiếc nút có bọc vải bên ngoài, và khá lớn. Tôi dè dặt:
-
Thưa cụ chủ tịch, bên nước nhà có đến 14, 15 vị Giám Mục, bây giờ tôi biết viết
thư cho ai? Vả lại khi tôi rời nước nhà đi du học thì còn trẻ tuổi, không có
hân hạnh thân thiết với các ngài cho lắm.
Cụ
Hồ có vẻ trầm ngâm, suy nghĩ, tìm tòi một lúc, rồi cụ làm ra vẻ mừng rỡ như đã
khám phá được điều quan trọng:
-
Chú hãy viết thư cho Đức Cha Lê Hữu Từ được rồi. Ngài là cố vấn tối cao của
chính phủ ta, và cũng là bạn thân của tôi, tôi sẽ đưa tận tay ngài.
Tôi
đã hiểu cái dụng ý chính trị của cụ Hồ trong việc này, cho nên tôi muốn từ chối
khéo léo:
-
Thưa chủ tịch, tôi được giấy mời đến đây dự tiệc tiễn đưa cụ chủ tịch, không có
chuẩn bị chi cả, nên bây giờ cụ chủ tịch bảo viết thư, tôi chẳng biết viết thế
nào cả. Vả lại tối nay sau khi từ biệt cụ chủ tịch tôi phải đáp xe hỏa đi
Louvain ngay, thuyết trình tại một đại hội truyền giáo ở đó. Ở đây có ông
Trương Công Cừu, Tổng Thư Ký Hội Việt Kiều Công Giáo Ba Lê, để ông Cừu viết thư
cũng được vậy.
Cụ
Hồ cau mày, có vẻ phật ý:
-
Linh Mục, hay một Linh Mục nào khác viết thư thì mới có giá trị, chớ một giáo
dân thì không ích lợi gì.
Tôi
hẹn lại:
-
Nếu vậy để tôi về thưa lại với các Cha khác, và có thể họ sẽ viết thư về rồi
trao cho cụ chủ tịch sau.
Câu
chuyện về lá thư tạm kết thúc ở đây, và cụ Hồ không nhắc lại nữa. Tôi đi
Louvain nên không dự buổi tiếp tân đến cuối được. Tôi kiếu từ ra về sớm hơn các
người khác. Cụ Hồ tiễn tôi đến cửa phòng khách, bắt tay, tươi cười, và mời tôi
về nước.
Những
điều tôi viết ra về Hồ chí Minh, một phần qua những lần tiếp xúc trực tiếp giữa
tôi với cụ Hồ, một phần do những câu chuyện, những tin tức mà tôi được biết đến
thời bấy giờ, và tôi không dám nói là tôi biết nhiều hơn các Sử Gia. Sau này
tôi không còn gặp lại cụ Hồ một lần nào. Năm 1947 tôi về nước, có tìm cách trở
vào địa phận Vinh, lúc bấy giờ thuộc kiểm soát của chính phủ kháng chiến Việt
Minh, nhưng vì không thể bắt liên lạc với các bậc thẩm quyền địa phận Vinh cho
nên tôi phải lưu lạc Hà Nội, rồi vào Huế và từ Huế tôi ra Hương Phương, Hòa
Ninh ở lại mấy tháng. Tình hình lúc bấy giờ làm tôi thay đổi ý định, vì biết
rằng dù có ra Xã Đoài, tôi cũng không giúp ích gì được.
Lúc
bấy giờ trong vùng Việt Minh kiểm soát, phong trào đàn áp Công Giáo tuy chưa lộ
liễu, nhưng đã bắt đầu, và nhiều làng Công Giáo đã tách rời để thành lập những
khu biệt lập, bên ngoài dựa theo Pháp, nhưng thực tâm không mong gì hơn là được
sống yên lành.
Những
ngày cuối cùng của Hội Nghị Fontainebleau, tức là ngày đầu tháng 6, trong lúc
phái đoàn Việt Nam vẫn còn tham dự hội nghị thì Hồ chí Minh lúc bấy giờ đang ở
trong nhà gia đình dân biểu cộng sản Raymond Aubrac, mỗi sáng khoảng 10 giờ, đi
xe lên Hotel Royal Monceau, duyệt lại các tài liệu, phúc trình, hội nghị ngày
hôm trước, rồi theo chương trình đã sắp xếp trước, cụ đến Bộ Pháp Quốc Hải
Ngoại, tức là Bộ Thuộc Địa, hội đàm với ông Bộ Trưởng Marius Moutet.
Những
cuộc họp riêng và kín này bắt đầu vào khoảng ngày 7 tháng 9, lúc Hội Nghị Fontainebleau
không còn hy vọng gì đi đến một giải pháp mà cả Pháp lẫn Việt Minh có thể chấp
nhận.
Những
gặp gỡ giữa cụ Hồ và ông Marius Moutet hình như do ông Jean Sainteny và một
nhân vật cộng sản trong chính phủ Pháp thời bấy giờ là ông Tillon, Bộ Trưởng Không
Quân sắp xếp và khuyến khích, với mục đích vừa không làm mất lòng đồng chí cộng
sản Hồ chí Minh, tức Alias Nguyễn ái Quốc, và từng là sáng lập viên đảng cộng
sản Pháp, mà lại không đi ngược lại quyền lợi và chính sách của nước Pháp.
Những
người gặp cụ Hồ lên xe đến bộ Pháp Quốc Hải Ngoại thời bấy giờ đều kể lại với
tôi rằng: Mặt cụ đăm đăm, trán cau lại thành những vết nhăn không lúc nào phai
được.
Cụ
lặng lẽ bước lên xe, người như gập đôi lại trên chiếc ghế sau. Người cận vệ duy
nhất của cụ bước lên cạnh ghế tài xế, và lập tức người tài xế là một đảng viên
cộng sản Pháp do ông Aubrac giới thiệu, rồ máy xe, từ từ chạy đến Bộ Thuộc Địa.
Không
một người nào khác tham dự những buổi họp kín này. Theo lời một vài người kể
lại với tôi, thì có nhiều buổi sáng cụ Hồ như ngần ngại, lo sợ đến thẳng Bộ
Thuộc Địa, và khi gần đến, bỗng cụ ra hiệu cho tài xế đi lòng vòng trong Thành
Phố Ba Lê vài chục phút, rồi đột ngột cụ chép miệng, bảo tài xế thôi hãy đến Bộ
Thuộc Địa.
Vài
ký giả chực trước cửa Bộ Thuộc Địa để xin phỏng vấn, đều bị từ chối đôi lúc một
cách khéo léo, đôi lúc một cách cứng rắn. Những ai nhìn thấy mặt cụ Hồ lúc bấy
giờ dù rất muốn săn tin, cũng không nỡ nài ép. Trong mấy ngày, trÔng Cụ già
thêm mười tuổi.
Không
ai biết rõ những điều được thảo luận giữa cụ Hồ và ông Marius Moutet. Lúc đó có
ý định của Pháp trong vấn đề Việt Nam đã khá rõ rệt, Pháp muốn thành lập 3 vùng
riêng biệt, nếu có thể thì biến thành ba quốc gia không liên hệ gì với nhau.
Nam kỳ tự trị, gọi là Cộng Hòa Nam Kỳ, hoàn toàn do Pháp chi phối qua những bù
nhìn kiểu Nguyễn Văn Thinh. Nước Việt Nam, mà trong mọi danh từ chính thức Pháp
vẫn cố tình gọi là Annam, có thể gồm từ phía Bắc Phan Thiết ra đến biên giới
Hoa-Việt, có thể giao cho chính phủ Việt Minh, và một cao nguyên tự trị, và một
cao nguyên tự trị, chạy đi từ vùng Đà Lạt, Tuyên Đức, lên đến Ban Mê Thuộc,
Kontum. Lúc bấy giờ có nhiều tin đồn nói rằng Pháp đã tìm thấy trong vùng Cao
Nguyên này, và phần Cao Nguyên thuộc lãnh thổ Lào tiếp giáp với vùng này những
khoáng sản quí báu: Than đá, dầu hỏa, Uranium v.v…
Nhìn
nét mặt cụ Hồ sau buổi họp kín với Bộ Trưởng Thuộc Địa Marius Moutet, người ta
đoán được rằng cụ Hồ đã nhượng bộ thêm một chút. Lúc bấy giờ cũng có nhiều tin
đồn trong giới Việt kiều ở Pháp, đồn rằng nước Pháp thấy không thể buộc cụ Hồ
chấp nhận một giải pháp hoàn toàn có lợi cho Pháp, đang nuôi ý định bắt cóc,
hay giam lỏng cụ Hồ không cho về nước, nếu cụ không ký kết với Pháp một thỏa
hiệp công nhận Cộng Hòa Nam Kỳ, và Cao Nguyên tự trị. Tất cả chỉ là những tin
đồn bởi vì cho đến hôm nay lịch sử vẫn không cho biết rõ những cuộc thảo luận
tại Bộ Thuộc Địa Pháp đã diễn ra như thế nào, tranh luận về những vấn đề nào.
Nhưng
càng ngày người ta càng thấy cụ Hồ mất bình tĩnh, buồn thảm chán ngán hơn một
chút.
Sau
buổi tiếp tân tại nhà Aubrac, chiều tối đó tôi đi xe lửa sang Louvain, Bỉ, dự
một buổi thuyết trình của Hội Thừa Sai. Hai hôm sau tôi trở lại, và ngày nào
cũng có một vài Việt kiều đến nói chuyện với tôi về số phận Hội Nghị
Fontainebleau, và những cuộc gặp gỡ giữa cụ Hồ với ông Moutet. Nhờ đó, tuy
không gặp lại cụ Hồ một lần nào trước khi cụ rời nước Pháp, tôi cũng biết được,
như mọi người lúc bấy giờ có thể biết, những gì xảy ra quanh cụ Hồ.
Nguyễn
mạnh Hà ở lại cho đến ngày cuối cùng, trong lúc một phần phái đoàn Việt Minh
tham dự Hội Nghị Fontainebleau về, đã rời Pháp, đi tàu thủy từ Marseille về Sài
Gòn, ghé Cap, rồi ra thẳng Hà Nội.
Những
cuộc hội đàm giữa cụ Hồ và Moutet không hề được văn kiện hóa.
Cụ
Hồ là người có trí nhớ phi thường, và để giữ bí mật hoàn toàn về nội dung những
cuộc mật đàm này cụ không muốn lập một văn kiện gì về những cuộc mật đàm đó.
Một lần gặp Nguễn mạnh Hà, sau khi từ Louvain về Ba Lê, tôi có hỏi về nội dung
những cuộc họp ở Bộ Thuộc Địa, Hà lắc đầu, nói rằng Hà cũng chỉ biết qua những
tin đồn, qua nét mặt càng ngày càng buồn thảm của cụ Hồ, sau mỗi lần gặp ông
Moutet. Và Hà đoán rằng những cuộc gặp gỡ mật đó không thể nào gọi là một thành
công đối với cụ Hồ. Hà cùng tôi thảo luận về những giả thuyết, những tin đồn và
hỏi nhau liệu người Pháp có dám bắt cóc hay giữ cụ Hồ lại không. Không ai có
thể trả lời được.
Một
việc mà Hà cho tôi biết vào những ngày đầu tháng 9, là những điện tín theo mật
mã hay ám ký, từ Hà Nội đánh sang. Đại loại thì những điện tín đó đều tỏ ra sốt
ruột, lo lắng, thúc giục cụ Hồ mau trở về nước, vì hiện có nhiều biến chuyển
trọng đại tại nước nhà đòi hỏi sự có mặt của cụ.
Một
điện tín đề cập đến tình trạng căng thẳng ở Hải Phòng, Bắc Ninh, Lạng Sơn. Vụ
Bắc Ninh xảy ra đâu trong tháng Tám: Một toán quân tự vệ Việt Minh phục kích
một đoàn quân tải lương của Pháp, giết gần trọn đoàn quân này và cướp được
lương thực, súng ống. Hình như vụ này do chính Võ nguyên Giáp và Chu văn Tấn
bày ra khi hay tin Hội Nghị Fontainebleau kể như bế tắc để làm áp lực với chính
phủ Pháp.
Tại
Lạng Sơn, đồn binh Pháp sống trong tình trạng bị bao vây và cô lập. Quân Pháp
không dám ra ngoài, sợ bị ám sát, bắt cóc, và sợ dân chúng đánh đập. Hải Phòng
xảy ra vài vụ lộn xộn giữa lính Pháp và các thanh niên tự vệ thành.
Tại
Nam bộ, người Pháp than phiền rằng Tướng Nguyễn Bình đang mộ quân, lập căn cứ,
xây dựng hạ tầng cơ sở trái với thỏa ước tạm thời 8 tháng Ba giữa D’argenlieu, (Jean Sainteny ký thay) Hồ chí Minh và Vũ Hồng Khanh.
Nguyễn
Bình không chịu tập trung quân vào khu chỉ định chờ một giải pháp chính thức,
trái lại Nguyễn Bình mở đường sang Cao Miên và Lào, tìm cách liên kết với các
nhóm cách mạng chống Pháp khác, như Hòa Hảo của Huỳnh Phú Sổ.
Đối
với những vụ này, cụ Hồ luôn luôn tìm cách trấn an người Pháp, và cụ có lúc dựa
vào những điều đó, để yêu sách Pháp thêm một chút, nhưng hình như cụ không
thành công. Có tin Tướng Leclerc được thay thế bởi Tướng Valluy. Cụ Hồ và các
lãnh tụ Việt Minh rất tin tưởng vào Tướng Leclerc, và lo sợ tinh thần thực dân
quá khích của Tướng Valluy và những bộ hạ của ông như Đại Tá Debès, Đô Đốc
Battet.
Tất
cả những tin tức từ nước nhà làm cho cụ Hồ buồn phiền thêm, và linh cảm một sự
đổ vỡ trầm trọng trong bang giao Pháp Việt. Cụ Hồ là người biết rõ một cuộc
chiến tranh sẽ tai hại đối với dân tộc Việt Nam như thế nào. Cụ lại đặt nặng
vấn đề thống nhất ba vùng lên trên cái danh từ độc lập, hay chủ quyền. Nhưng
người Pháp đã quyết liệt không muốn cho Việt Nam thống nhất. Lúc bấy giờ Pháp
lại đã thỏa thuận được với Lào và Cao Miên, để đặt lại một chế độ bảo hộ mới,
trá hình dưới chiêu bài Liên Hiệp Pháp.
Phe
De Gaulle thì gần như bị loại ra hết khỏi chính phủ, và Tướng De Gaulle đã trở
về trại mát Colombeydes Deus Eglises trí sĩ và viết hồi ký, không tham dự gì
vào chính trị nước Pháp, do đó những lời hứa hẹn của ông trong diễn văn đọc ở
Brazaville được coi như vô giá trị.
Trong
bầu không khí đó, cuộc họp buổi chiều kéo dài mãi đến 9 giờ tối, cụ Hồ mới rời
Bộ Thuộc Địa ra về.
Trông
Cụ càng thiểu não hơn bao giờ. Vài phút sau thì Moutet cũng ra xe về tư dinh,
và người ta thấy nét mặt ông Moutet cũng chẳng tươi tắn gì hơn. Ông Moutet theo
tiết lộ một vài người thì tối đó đã không dùng bữa, vào ngay phòng ngủ, đóng
kín cửa và lên giường liền. Về sau người ta được biết ông Moutet bị cảm và vì
đó, trong cuộc họp chiều 14-9, cụ Hồ và ông ta đã trao đổi những lời xẵng giọng
gần như là cãi lộn với nhau. Câu cuối cùng của ông Moutet hình như là một câu
từ chối.
Về
đến Hotel Royal, cụ Hồ cũng về ngay phòng riêng nhưng người ngoài vẫn thấy cửa
sổ phòng cụ Hồ sáng đèn, và cụ Hồ ngồi làm việc cho đến gần nửa đêm.
Gần
nửa đêm cụ Hồ đích thân gọi điện thoại cho ông Moutet. Ông Moutet đang ngủ, yêu
cầu có chuyện gì dù khẩn cấp mấy cũng xin chờ cho đến sáng mai, ông mệt và bị
cảm không thể nói chuyện gì được nữa. Cụ Hồ nài nỉ rằng cụ sẽ đến gặp ông tại
nhà riêng ngay lập tức, chỉ 5 phút nữa thôi, và không để cho ông Moutet kịp từ
chối, cụ Hồ cúp điện thoại.
Theo
người Pháp kể lại, thì ông Moutet cũng không ngờ là cụ Hồ sẽ đến gặp ông ngay,
cho nên ông lên giường ngủ lại. Nhưng quả thực cụ Hồ đã rời Hotel Royal, cùng
với một cận vệ và tài xế đến nhà ông Moutet ngay.
Ông
Moutet kể lại rằng ông vừa chợp mắt, thì gác cửa bảo là cụ Hồ đến, và đã đến,
và đã lên thẳng phòng ông.
Khi
cụ Hồ vào thì ông Moutet còn nằm trên giường, tung chăn ngồi dậy bận áo ngủ,
ngồi trên giường. Cụ Hồ và người cận vệ bước vào. Cụ Hồ đến ngồi vào chiếc ghế
đầu giường ông Moutet, cố lấy nét mặt vui tươi cởi mở nói rằng cụ đến để ký kết
những điều được thảo luận lúc chiều, chỉ xin thay đổi vài chi tiết nhỏ.
Ông
Moutet lại yêu cầu cụ Hồ ngày mai sẽ họp và ký cũng chẳng vội gì. Đại ý là cụ
Hồ đã nói rằng cái gì đã xong hãy cho xong luôn, không nên chờ sáng ngày mai
những việc có thể làm xong đêm nay.
Ông
Moutet khoác thêm chiếc áo choàng, gọi bồi đem cà phê đậm lên, rồi hai người
cùng ra ngồi đối diện nơi chiếc bàn trong phòng ngủ. Ông Moutet gọi Thơ Ký
riêng soạn lại văn kiện đã được dùng làm căn bản trong cuộc thảo luận lúc
chiều, rút ra một bản đúc kết, đánh máy thành nhiều bản, và trao cho cụ Hồ.
Cụ
Hồ chỉ đọc qua, không sửa đổi gì đặt bút ký ngay. Ông Moutet ký vào bên cạnh,
và đó là bản thỏa ước được gọi là Modus Vivendi ngày 14 tháng 9 với những điều
khoản căn bản được công bố trên báo chí ngay sáng 15 tháng 9:
1)
Chính phủ Việt Minh công nhận giá trị thỏa ước tạm thời 8 tháng 3 và thỏa hiệp
Đalat, tức là công nhận Cộng Hòa Nam Kỳ cho đến lúc có một cuộc trưng cầu dân ý
tại Nam bộ để quyết định sự thống nhất hay tách rời Nam bộ khỏi Việt Nam.
2)
Mọi lực lượng Việt Minh tại Nam bộ được tập trung vào những khu chỉ định, được
giải giới, chờ đợi trưng cầu dân ý. Chính phủ Việt Minh hứa không gởi thêm
quân, cán bộ vào Nam bộ.
3)
Chính phủ Việt Minh công nhận người Pháp có quyền tiếp tục khai thác các cơ sở kinh
tế có sẵn khắp Việt Nam.
4)
Hai chính phủ cùng thỏa thuận coi người Pháp và người Việt Nam ngang hàng, tuy
nhiên chính phủ Việt Minh phải dành một số độc quyền cho Pháp, cố vấn Pháp,
nhân viên văn hóa Pháp.
5)
Về vấn đề tiền tệ, hai chính phủ cam kết sử dụng một loại giấy bạc duy nhất,
lấy đồng quan Pháp làm căn bản.
6)
Chính phủ Việt Minh bằng lòng cứu xét việc gia nhập Liên Hiệp Pháp theo chiều
hướng thuận, và đổi lại chính phủ Pháp bằng lòng giúp đỡ Việt Nam về kinh tế,
văn hóa và quân sự.
7)
Một hiệp ước chính thức và vĩnh viễn sẽ được thảo luận và ký kết trong một hội
nghị mới sẽ được mở sau, do sự tham khảo giữa hai chính phủ.
Trên
thực tế, thỏa ước 14-9 cũng như thỏa ước tạm thời 8 tháng 3, là những nhượng bộ
lớn của Việt Minh đối với Pháp, nhưng trên nguyên tắc thì Việt Minh dành được
một vài điều gọi là thắng lợi chẳng hạn như đã được chính phủ Pháp coi là một
phe đối thoại có thẩm quyền, và hứa hẹn sẽ có một hội nghị chính thức quan
trọng để thảo luận tiếp.
Thỏa
ước 14-9 đã được ký âm thầm, vào nửa đêm.
Nguyên
văn bản thỏa ước này đã không được phổ biến ngay trong những ngày sau đó. Cụ Hồ
đã họp báo. Chính phủ Pháp đã không tổ chức tiếp tân hay tiệc đưa nào. Các báo
Pháp thời bấy giờ chỉ đăng thành vài tin.
Sau
ngày 15 tháng 9 nhiều anh em Việt kiều tỏ vẻ buồn cụ Hồ.
Vì
bất đồng rõ rệt quá, tôi không có ý định, cũng chẳng muốn tìm cách gặp lại cụ
Hồ. Cụ Hồ cũng từ chối tiếp bất cứ ai.
Suốt
hai ngày cuối cùng, cụ Hồ không ra khỏi phòng. Ông Moutet, Bộ Trưởng Bộ Thuộc
Địa có đến thăm cụ Hồ một lần cuối cùng, hình như do lời yêu cầu của cụ Hồ để
thu xếp chuyện trở về Việt Nam của cụ. Ngày 17 tháng 9 cụ Hồ âm thầm rời Ba Lê.
Anh
em Việt kiều có tính chuyện tiễn đưa cụ, cử vài đại diện đến gặp cụ trình bày
việc đó.
Vài
đại diện khác tiếp xúc với Ban Nghi Lễ Bộ Ngoại Giao và Bộ Thuộc Địa nhưng được
cho biết là ngày về của cụ Hồ chưa được tiết lộ. Họ hẹn lần nữa là lúc nào có
việc gì, sẽ tin cho các Việt kiều. Phái đoàn lên xin gặp cụ Hồ cũng không được
tiếp, người Thư Ký nói cụ Hồ mệt không muốn tiếp khách. Chương trình đưa tiễn
vì thế không thành.
Ngày
18, anh em Việt kiều hay tin cụ Hồ đã rời Ba Lê đi Toulou. Cụ Hồ rời Ba Lê có
vẻ âm thầm và vội vàng. Về nước trên một tiểu đỉnh của Hải Quân Pháp, chiếc
Dumont d’Urville. Có người kể lại rằng lúc bước lên chiếc tàu Dumont d’Urville
cụ Hồ lặng lẽ đi qua hàng thủy thủ dàn chào, lặng lẽ bắt tay các nhân viên Bộ
Ngoại Giao và Bộ Thuộc Địa Pháp, không nói một tiếng. Các sĩ quan trên tàu
Dumont d’Urville về sau kể lại rằng, lúc tàu ra khơi, nét mặt cụ Hồ trở lại
bình thường, đôi lúc tươi vui, tuy lúc nào cũng có vẻ trầm ngâm, tư lự. Thường
những buổi sáng sớm, và chiều, cụ lên đứng trên boong tàu ngắm cảnh mây nước
mênh mông, hệt như một thi sĩ tìm vần thơ trong cảnh trời đất vậy. Trong các
bữa ăn, cụ Hồ ngồi chung với các sĩ quan của chiến hạm, trong số này có một vị
Linh Mục Tuyên Úy. Bây giờ thì cụ linh hoạt, vui vẻ nói chuyện với mọi người.
Cụ
Hồ đem vấn đề hiện hữu của thiên Chúa ra tranh luận với Linh Mục Tuyên Úy. Câu
chuyện con gà và cái trứng được mang ra, và cụ Hồ nhất định không chấp nhận có
một con gà hay một cái trứng đầu tiên được Thiên Chúa tạo dựng. Ý cụ Hồ không
phải tranh luận để đi đến kết luận, mà chỉ tranh luận để cho vui câu chuyện
trong bữa ăn.
Có
những lúc cụ Hồ đi hết mọi nơi trong tàu, ngồi lại nói chuyện với các thủy thủ.
Cụ Hồ từng nhiều lần làm bồi tù, cụ quen đi biển, quen thuộc đời sống trên tàu
biển, cho nên cụ nói chuyện với các thủy thủ như là một thủy thủ già kinh
nghiệm vậy.
Tôi
và các anh em Việt kiều ở Pháp lúc đó, nếu được biết các điều này cũng qua
những tin truyền miệng, những tin trên báo chí Pháp mà thôi. Dĩ nhiên là chúng
tôi hết sức tò mò muốn biết mọi việc cụ Hồ làm hay mọi việc gì xảy ra cho cụ
Hồ, vì đó nếu có một anh em nào có tin gì, hay đọc được việc gì trên báo liên
quan đến cụ Hồ, thì lại đi nói với nhau, chuyền cho nhau xem.
Những
chuyện về sau đó thì báo chí Pháp có đăng lại, như chuyện cụ Hồ gặp Cao Ủy Pháp
là ông Diệm’Argentlieu trên Thiết Giáp Hạm Suffren, neo ngoài khơi Vịnh Cam
Ranh, ngày 18 tháng 10. Sau cuộc gặp gỡ và vào buổi chiều, người Pháp mời một
số ký giả Pháp và Việt Nam đến dự một cuộc họp báo trên chiến hạm Suffren. Lúc
một chiếc tiểu đĩnh chở các ký giả từ Cam Ranh ra cặp vào chiến hạm Suffen, thì
cụ Hồ đứng ngay trên boong tàu gần cầu thang, đưa tay vẫy chào.
Trong
cuộc họp báo, cụ Hồ và Cao Ủy Pháp D’argenlieu ngồi bên nhau. Nét mặt
D’argenlieu nghiêm nghị, mặt cau lại, mắt đăm đăm nhìn cụ Hồ. Trong lúc đó thì
cụ Hồ cười cợt, đùa giỡn với các ký giả. Cụ quay qua người này, người nọ, hỏi
han về xứ sở về nghề nghiệp của họ. Cụ Hồ có trí nhớ phi thường. Cụ ở Pháp lâu
năm, thạo những thổ âm, hiểu rành những tập quán từng địa phương, những đặc
điểm của từng vùng nước Pháp. Vì đó cuộc họp báo trở nên một cuộc phiếm luận
rất vui vẻ.
Sau
một lúc nói chuyện phiếm vui với các ký giả, cụ Hồ chính thức vào vấn đề, nói
rằng báo chí Việt Pháp đã tỏ ra quá khó tính, quá nghiêm khắc đặt nhiều đòi hỏi
vào Hội Nghị Fontainebleau. Cụ mô tả sơ sài Hội Nghị Fontainebleau và nói sơ
lược về những điểm chính của thỏa ước 14 tháng 9, chưa phải là đã kết thúc được
mọi vấn đề tranh luận mà chỉ mở đầu cho một cuộc thương thuyết lâu dài, thường
xuyên.
Cụ
hứa sẽ mở một hội nghị mới vào tháng giêng năm 1947, và lúc đó những vấn đề
chưa được giải quyết sẽ được đem ra thảo luận.
Đề
Đốc D’argenlieu có vẻ không muốn cho cụ nói quá nhiều về hứa hẹn họp hội nghị
sắp tới, cắt ngang lời cụ Hồ, trịnh trọng tuyên bố rằng những cuộc thương
thuyết vừa qua là một bước quan trọng trên con đường đi đến sự thỏa hiệp tốt
đẹp giữa hai chính phủ, hai dân tộc.
Một
sự kiện quan trọng xảy ra vào cuối cuộc họp báo đó, được các báo Pháp chú ý đặc
biệt, đăng lên thành tít lớn trang nhất.
Sau
khi nghe D’argenlieu tuyên bố trịnh trọng như vậy xong, cụ Hồ đột ngột đứng
lên, bước lại gần D’argenlieu và giữa lúc chưa ai biết chuyện gì xảy ra, thì cụ
Hồ ôm chầm lấy D’argenlieu, như hai anh em thân thiết, hay như hai người bạn cố
tri. Dĩ nhiên hình ảnh này được các nhiếp ảnh viên ghi lại trong phim của họ,
và hôm sau được đăng rõ ràng trên báo.
Nhìn
bức ảnh, chúng tôi ở Ba Lê cũng thấy rõ nét mặt ngơ ngác, hơi khó chịu đến là
buồn cười của D’argenlieu. D’argenlieu không còn có thể làm nghiêm được nữa,
cho nên ông tươi cười, đưa tay ôm cụ và cảnh này kéo dài có đến hơn một phút.
Cụ
Hồ theo chiến hạm Suffren ra Hải Phòng, trong lúc các ký giả Pháp ké trên máy
bay của quan Cao Ủy D’argenlieu trở vào Sài Gòn. Tàu cặp bến Hải Phòng ngày 23
tháng 10. Quang cảnh đón tiếp cụ Hồ ở Hải Phòng thì dĩ nhiên là những người
Việt Nam nào ở đó lúc bấy giờ đều còn nhớ. Tôi chỉ được biết qua những bài
tường thuật của báo Pháp, và báo Cứu Quốc được gởi từ Hà Nội sang Pháp vài tuần
sau đó. Sự cảm động thương xót và một chút ý thức hài hước làm tôi chú ý và
thán phục cụ Hồ về cái tài lợi dụng cả được những sự thất bại để biến thành sự
thành công. Trên thực tế, Hội Nghị Fontainebleau và thỏa ước 14 tháng 9 là một
thất bại ngoại giao lớn nhất, đau nhất cho cụ Hồ, và cho Việt Nam.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét