Jonathan London
Nếu sống trong một thể giới mà trong đó phải nghe loa phường đưa thông tin rằng các nhà nước của cả ‘Trung Quốc,’ Cuba, Việt Nam đã được bầu vào ‘Hội Đồng Nhân Quyền” của Liên Hợp Quốc và không muốn thành một người máy hay người điên, ảo tưởng thì phải biết mỉa mai, phải biết đùa.
Song, dù người Việt Nam hiện nay quá biết mỉa mai, quá biết nói đùa, một yếu tố khó có thể có ở Việt Nam đến bây giờ là châm biếm chính trị. Sở dĩ tôi có nghĩ đến vấn đề này hôm nay vì tôi thấy dân Việt Nam từ mọi phía đang trong một lúc hơi lạ, hơi buồn, và đang tìm đường đi.
Một trong những cái tôi thích nhất về xã hội Việt Nam là tính chơi, tính hài hước trong đời sống dân dã hàng ngày trên phạm vi cả nước. Dù ở nông thôn hay thành thị đại đa số người Việt Nam thích trêu, thích đùa. Thực vậy, hài hước là một yếu tố quan trọng trong cuộcsống. Gần như là một nhu cầu cơ bản của con người (basic human need).
Khẳng định như vậy không có nghĩa là ai nói đùa, thích hài hước thì không sống một cách thực tế, mà ngược lại: Hài hước là một cách suy nghĩ. (Cụ nội của tôi, là người đã từng sống 108 tuổi (1881-1989) đã nói đùa (và hút cigar) suốt ngày, dù nhiều khi chỉ có chính ông ấy cười!) Tôi quá biết đối với những người thật khổ thì cũng rất khó để có thể hài hước. Mặt khác, cũng có những người giàu có mà sống một cách vô cùng nghèo nàn về tinh thần vì tính cách của họ đã làm mất đi yếu tố hài hước đó. Nếu không có yếu tố hài hước thì Việt Nam đương đại sẽ giống như Bắc Triều Tiên, nơi mà nhà nước coi hài hước là một tội nghiêm trọng chết người
Thế thì châm biếm chính trị là chuyện khác. Ai biết đến Việt Nam thì đều biết Việt Nam là một nước giàu có về truyền thống châm biếm chính trị. Là một sinh viên về xã hội Việt Nam tôi đặc biệt thích tìm hiểu về những chuyện liên quan đến châm biếm chính trị từ xưa đến nay; từ những biếm họa trên tạp chí Tuổi Trẻ Cười của ngày hôm nay đến những bài thơ cổ của Hồ Xuân Hương từ xa xưa.Tôi vẫn nhớ lần đầu tiên tôi đã được mời xem hài kịch ở Nhà Hát Tuổi Trẻ ở số11, Ngô Thì Nhậm, Hà Nội.
Vâng, ngày xưa nếu nói điều xấu gì liên quan tới Nhà Vua hay TBT ĐCSVN thì có thể phải nhận lãnh hậu quả nghiêm trọng, hoặc cả nhà, hoặc cả ba thể hệ. Nhưng qua bao nhiêu thế kỷ nhiều người Việt Nam đã cứ sống theo lương tri của họ, bất chấp những chủ trương vớ vẩn của nhà cầm quyền. Đó là một thế mạnh của nền văn hóa Việt Nam.
Chuyện người Việt Nam thích trêu nhau, biết nói đùa là một điều tôi rất thích. Cũng như truyền thống châm biếm chính trị. Nhưng, cũng phải thừa nhận rằng, trong nhiều năm qua, nhiều thập kỷ qua, truyền thống này đã teo đi do bởi những trói buộc về chính trị và đến bây giờ chưa phục hồi được như xưa. Đó là một hiện tượng dễ thấy. Điều đó được thể hiện qua việc đại đa số ‘văn hóa phổ biến’ – đặc biệt trên vô tuyến – khi có nội dung ‘hài hước’ chủ yếu là loại trò hề tếu, trò vui nhộn (slapstick humor) mà dù có lúc buồn cười vì nội dung nghèo nàn, đơn điệu.
Một hạn chế cơ bản ở các nước độc tài toàn trị như Việt Nam hiện nay là tự do ngôn luận chưa thực sự được đảm bảo. Do vậy, dân thường kể cả những người làm trong bộ máy nhà nước cũng rất khó mà nói bỡn cợt về chính trị. So với trước đây, thì quả tình hiện nay tình hình có đỡ hơn, nhưng nhiều khi nói đùa có nội dung chính trị vẫn là một ‘hành vi có nguy cơ cao’ ở Việt Nam. Chính vì cho đến nay, ở Việt Nam chỉ có một quan điểm "duy nhất đúng đắn" mà thôi
Tôi xin kể ra đây một chuyện ngắn đề làm rõ vấn đề này. Sau đó tôi sẽ đặt một số câu hỏi về định vị của châm biếm chính trị ở Việt Nam hiện nay.
Chuyện này đã xãy ra cách đây chỉ mấy tháng và đã được phát hành trên hai thờ báo, là tờ báo The Onion của Mỹ và Nhân Dân Nhật Báo, là tờ báo hàng ngày lớn nhất của ĐCSTQ.Chuyện bắt đầu vào mùa xuân năm nay khi tờ The Onion (dịch sang tiếng Việt là Củ Hành) đã cho đăng một bài mang tên “Kim Jung Un: Nhà lãnh đạo gợi tình nhất thể giới.” Bọn biên tập báo TQ thấy bài này cực hay, nội dung hấp dẫn: Báo mỹ thấy thế thì in ngay! Và không chỉ riêng việc báo TQ tải đăng bài này, mà họ nhiệt tình đến mức là trên trang web của thời báo họ còn đăng cả bài và post lên 55 hình ảnh của Kim Jung Un để nhấn mạnh sự “gợi tình” của lãnh đạo này.
 |
| Kim Jong Ủn Con Trai Kim Jong Ỉn |
Chỉ có một việc mà họ không hiểu: Đó là Báo The Onion là một thờ báo hoàn toàn châm biếm do một số sinh viên thành lập cách đây 20 mấy năm. Vấn đề cơ bản là ở các nước độc tài toàn trị, việc không có tự do ngôn luận đã làm cho những ‘người máy’ của chế độ không thể nào hiểu được sự hài hước, sự mỉa mai và châm biếm.
Là một người theo dõi tình hình chính trị ở Việt Nam, tôi chủ yếu thấy châm biếm chính trị qua những biếm họa, những lời cực đoan trong những bài viết trên các blog cá nhân, và những chuyện được kể trên các đường phố của Việt Nam. Vâng, tôi biết, ở bên ngành nghệ thuật cũng đã có một số sản phảm có nội dung châm biếm chính trị. (xin lỗi tôi không biết nhiều về ngành nghệ thuật ở Việt Nam). Và, trong mùa hè vừa qua cũng đã có một clipđược phổ biến trên mạng mang tên là “Khi Hitler đi xe không chính chủ” tôi thấy khá buồn cười. Nhưng, nói chung châm biếm chính trị ở Việt Nam hiện nay chưa phát triển mạnh, thậm chí còn chậm cả hơn TQ!
Trong một số bài viết trước đây, tôi có khẳng định là nền chính trị văn hóa của Việt Nam đang thay đổi một cách đầy hứa hẹn. Nhưng hôm nay văn hóa chính trị của Việt Nam hiện thời đang có những cái lạ. Trong thời gian qua các nhà lãnh đạo then chốt của Việt Nam lại vừa mới bỏ qua một cơ hội để cải cách nền chính trị của Việt Nam qua việc sửa đổi hiến pháp, trong khi đó, những người dân có đầu óc cải cách thì đang tìm cách để giữ bình tĩnh và không hề buông xuôi thua cuộc.
Đúng vậy, những phong trào đấu tranh xã hội phải luôn luôn giữ tính lạc quan, bất chấpmọi trở lực…. Chính Ông Ghandi, khi được nhà báo hỏi rằng, “Ông nghĩ gì về nền văn minh của Anh Quốc” ông đã trả lời, “Văn Minh Anh Quốc…. nếu có, thì đó sẽ là một điều rất tốt!” Có lẽ điều đó giải thích tại sao ở Hà Nội từ lâu người ta đã dẹp bỏ cái tượng đài của Ghandi ở nơi mà cách đây không lâu đã diễn ra cuộc diễu hành viếng Đại Tướng Giáp.
Tôi hy vọng rằng trong cuộc đời mình, tôi sẽ có cơ hội thấy châm biếm chính trị ở Việt Nam được thể hiện một cách thật sự tự do. Thực vậy, có ai muốn kết hợp với tôi, viết một chuyện hài kịch về Hội Đồng Nhân Quyền của Liên Hợp Quốc không?
Jonathan London
---------
Một số tài liệu tham khảo
(1) Trang web của bào The Onion
(2) “Khi Hitler đi xe không chính chủ”
(3) Biếm họa TQ của Pi San (cho người lớn thôi)
(4) Hình ảnh của Ai Wei Wei
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét