ĐỐI THOẠI MỸ - VIỆT: TPP HAY NHÂN QUYỀN LÀ VẤN ĐỀ CHÍNH?

Ngay trước chuyến đi của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang tới Mỹ từ ngày 24 đến 26 tháng 7, đã có rất nhiều trông đợi được đưa ra về sức ép của Mỹ với Việt Nam về nhân quyền nhân chuyến thăm quan trọng này.

Bên cạnh đó là các vấn đề như cần bằng chiến lược của Mỹ và đàm phán hiệp ước đối tác xuyên Thái Bình Dương xuyên Thái Bình Dương.

Vội vã hay có chuẩn bị trước?

Một trong những bàn thảo sôi nổi nhất trên truyền thông Việt Nam và Mỹ nhiều ngày qua chính là chuyến thăm đầu tiên của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang tới Hoa Kỳ theo lời mời của Tổng thống Barack Obama từ ngày 24 đến 26 tháng 7. Chuyến thăm được thông báo đột ngột chỉ vài tuần sau chuyến thăm của ông Sang đến Trung Quốc và vào giữa lúc Hoa Kỳ và châu Âu đang gây sức ép lên Việt Nam về các vấn đề nhân quyền. Bên cạnh đó cả Mỹ và Việt Nam cũng đang ráo riết đàm phán về hiệp ước đối tác xuyên Thái Bình Dương do Mỹ thiết lập. Những bối cảnh này đã khiến các chuyên gia về quan hệ Việt Mỹ đưa ra những đánh giá khác nhau về chuyến đi lần này của ông Sang tới Mỹ.

Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng, giảng dạy môn quan hệ quốc tế thuộc trường đại học George Mason, Hoa Kỳ, nhận xét đây là cách mà Việt Nam muốn cân bằng quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc:

Vào lúc này Việt Nam cũng muốn sang Mỹ thì sau khi Việt Nam đã sang Tàu rồi thì ông cũng muốn sang Mỹ để mang tính chất cân bằng quyền lực một chút. Cho nên ý định nhiều nhất là của Việt Nam, dù Obama mời nhưng ý muốn nhiều nhất là của Việt Nam, và ông Mỹ đã đáp ứng.

Việt Nam đã thúc giục Mỹ về chuyến thăm này hơn một năm nay vì nó cũng là khi Việt Nam làm chuyến thăm tới Trung Quốc và như vậy họ có hai chuyến thăm và tạo sự cân bằng mà họ muốn… 
- Giáo sư Carl Thayer

Hôm 11 tháng 7, hãng tin AFP loan tin, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang sẽ sang thăm Hoa Kỳ vào cuối tháng theo lời mời của Tổng thống Barack Obama. Sau đó vài ngày, báo chí chính thống của Việt Nam đồng loạt đưa tin này. Đây là một thông báo khá đột ngột vì thường các chuyến thăm cao cấp được chuẩn bị khá lâu. Điểm thứ hai là trước đó từ ngày 19 đến 21 tháng 6, Chủ tịch Trương Tấn Sang đã sang thăm Trung Quốc và gặp gỡ người đồng nhiệm Tập Cận Bình. Cũng cùng ngày với thông báo về chuyến thăm của ông Sang tới Mỹ, tờ Đất Việt của Việt Nam có bài viết lên tiếng mạnh mẽ thách thức Trung Quốc nếu có ý đồ muốn thôn tính quần đảo Trường Sa mà Việt Nam đòi chủ quyền. Những diễn biến này khiến Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng đặt giả thuyết về sự bằng mặt mà không bằng lòng giữa Việt nam và Trung Quốc trong chuyến thăm vừa rồi.

Khi ông Sang sang thì ký một loạt các hiệp ước, nhưng khi tờ báo này đưa ra thì ta thấy có sự bằng mặt mà không bằng lòng, và nhất là việc gặp gỡ này có tính chất gấp rút, có người nói chuẩn bị lâu rồi, tôi nghĩ là có tính gấp rút và tôi nghĩ đó là ý vọng của Việt Nam nhiều hơn và ông Obama cũng đáp ứng với ý vọng đó vì ông cũng không muốn Trung Quốc có tính toán sai lầm và gây ra những mâu thuẫn có thể cái xẩy nẩy cái ung.

Có cùng quan điểm với giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng, nhà cựu ngoại giao Mỹ tại Việt Nam, ông David Brown đưa ra nhận xét trên bài viết mới của mình trên trang YaleGlobal rằng: ‘quyết định gửi Sang đến Washington của Bộ Chính trị cho thấy các nhà lãnh đạo Việt Nam đã bị lung lay bởi những gì Tập Cận Bình và các đồng sự của ông nói riêng với Sang và sẵn sàng để hợp tác với Mỹ trên một mối quan hệ quốc phòng thân thiết hơn’.

Tuy nhiên, theo Giáo sư Carl Thayer, thuộc học viện Quốc phòng Úc, trên thực tế chuyến thăm của ông Sang tới Mỹ đã được chuẩn bị từ khá lâu:

Việt nam thu xếp các chuyến đi cấp cao qua cơ chế nội bộ của đảng với nhiều quan điểm và đòi hỏi phải cân bằng giữa các nước mà các lãnh đạo sẽ đến thăm và cân bằng giữa các nhà lãnh đạo sẽ đi nước ngoài. Các nhà báo việt nam đã nói với tôi cả năm nay về chuyến thăm của Trương Tấn Sang tới Mỹ, cho nên quan điểm của tôi là Việt Nam đã thúc giục Mỹ về chuyến thăm này hơn một năm nay vì nó cũng là khi Việt Nam làm chuyến thăm tới Trung Quốc và như vậy họ có hai chuyến thăm và tạo sự cân bằng mà họ muốn…

Giáo sư Carl Thayer cũng cho rằng kết luận về chuyến đi không xuôi chèo mát mái tới Trung Quốc của ông Sang là còn quá sớm.

TPP hay nhân quyền?

Bản đồ minh họa các nước cùng đàm phán về TPP. AFP

Dù không đồng ý với nhau về sự gấp rút trong chuyến đi lần này của Chủ tịch Trương Tấn Sang tới Mỹ, các chuyên gia đều đồng ý cho rằng có ba điểm chính sẽ được chú trọng trong chuyến đi lần này. Đó là nâng cấp quan hệ hai bên lên thành đối tác chiến lược, nhân quyền tại Việt Nam và hiệp ước đối tác xuyên Thái Bình Dương.

Về hợp tác chiến lược, cả hai nước đã tiến hành những đàm phán để nâng tầm quan hệ giữa hai nước lên đối tác chiến lược từ hai năm qua nhưng chưa đạt được những tiến bộ đáng kể.

Theo bài phân tích của Giáo sư Carl Thayer trên trang blog cá nhân hôm 12 tháng 7, ông cho rằng câu trả lời cho chuyến đi của ông Sang nằm trong chính sách cân bằng của Mỹ và những căng thẳng gần đây trong quan hệ Việt Trung sau chuyến thăm của ông Sang tới Trung Quốc. Việt Nam đang tìm kiếm cân bằng mối quan hệ giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ.

Giáo sư Carl Thayer cho rằng chuyến đi của ông Sang kết hợp với chuyến đi của Tổng Tham mưu trưởng Quân đội nhân dân Việt Nam, Thượng tướng Nguyễn Bá Tỵ tới Washington vào tháng 6 cho thấy dấu hiệu những tính toán chiến lược có thể nằm đằng sau những sự kiện quan trọng này.

Tuy nhiên theo Giáo sư Carl Thayer, nếu chỉ nhìn hai chuyến thăm của ông Sang tới Mỹ và Trung Quốc theo góc nhìn chiến lược thì chưa đủ.
Cái nhìn của chúng ta vào chuyến thăm của lãnh đạo Việt Nam tới Trung Quốc và Mỹ sẽ bị lệch lạc nếu chỉ nhìn vào vấn đề an ninh mà thôi. 
- Giáo sư Carl Thayer

Cái nhìn của chúng ta vào chuyến thăm của lãnh đạo Việt Nam tới Trung Quốc và Mỹ sẽ bị lệch lạc nếu chỉ nhìn vào vấn đề an ninh mà thôi. Vấn đề chính hiện tại đối với Việt Nam, ưu tiên hàng đầu là hòa nhập quốc tế, để chứng minh với các cường quốc trên thế giới. Việt Nam có thặng dư lớn với Mỹ và cần được đảm bảo tiếp cận vào thị trường Mỹ với hàng may mặc, họ không thể đảm bảo điều này vì dự luật nhân quyền được quốc hội Mỹ thông qua và Việt Nam phải nhượng bộ một phần trong vấn đề này. Việt Nam có thâm hụt rất lớn với Trung Quốc và không khoản đầu tư hay trợ giúp lớn nào từ Trung Quốc có thể vượt qua thâm hụt này.

Ngay trước chuyến thăm, cả Tổ chức Theo dõi Nhân quyền quốc tế lẫn Ủy ban tự do tôn giáo Quốc tế thuộc quốc hội Mỹ đã gửi thư thúc giục Tổng Thống Obama phải gây sức ép lên chính quyền Việt Nam để cải thiện tình hình nhân quyền và tự do tôn giáo.

Quan hệ Việt Mỹ đã có nhiều tiến triển trong các năm qua. Mỹ đang là nước có đầu tư lớn nhất vào Việt Nam và là đối tác thương mại lớn thứ hai sau Trung Quốc. Việt Nam cũng đang tìm kiếm cơ hội hợp tác chặt chẽ hơn với Mỹ vì theo các chuyên gia cường quốc này giúp Việt Nam tạo cân bằng với người láng giềng khổng lồ Trung Quốc. Thế nhưng để đạt được điều này, các chuyên gia đều đồng ý rằng Việt Nam sẽ phải nhượng bộ. Nhưng Việt Nam sẽ nhượng bộ cái gì và nhượng bộ bao nhiêu? Câu trả lời còn phải chờ vào kết thúc chuyến đi của Chủ tịch Trương Tấn Sang.