Kinh tế mới là thuật ngữ đã được sử dụng tại nhiều nước vào các
thời kỳ kinh tế khác nhau. Tại Liên Xô, trong giai đoạn từ 1921 đến 1929, có
Novaya Ekonomicheskaya Politika (Chính sách kinh tế mới). Trong khi đó, tại Hoa
Kỳ, thời kỳ 1933-1936, Tổng thống Franklin D. Roosevelt đã đưa ra một loạt
chương trình nhằm phục hồi nền kinh tế trong nước sau thời kỳ Đại khủng hoảng(Great
Depression). Chính sách này được biết đến qua thật ngữ New Deal, cũng được xếp
vào loại Chính sách kinh tế mới
Tại châu Á, Malaysia thực hiện Chính sách kinh tế
mới (Dasar Ekonomi Baru – New Economic Policy (NEP) của Thủ tướng Tun Abdul
Razak trong thời gian từ năm 1971 đến 1990. Sang đến Việt Nam, thời chính quyền
Việt Nam Cộng hòa cũng đã có chính sách kinh tế mới và sau này, Việt Nam Dân chủ
Cộng hòa, cũng thực hiện chính sách này từ năm 1977 đến 1984.
Tên gọi Kinh tế mới chỉ là một nhưng mục đích và cách thực hiện
lại khác hẳn nhau tại mỗi quốc gia. Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi chỉ
khảo sát đến chính sách kinh tế mới trên toàn quốc Việt Nam, đồng thời phân
tích những ưu và khuyết điểm trong việc thực hiện chính sách này.
Về lý thuyết, xây dựng các vùng kinh tế mới là một chính sách của nhà nước nhằm tổ chức, phân bố lại lao động và dân cư trên khắp lãnh thổ. Qua đó, nhà nước chuyển một khối lượng lớn dân cư từ các vùng đồng bằng và thành phố (nơi có mức sống tương đối cao) tới các vùng trung du, miền núi, biên giới, hải đảo (thường được gọi là vùng ‘khỉ ho, cò gáy’).
Chính sách này được thực hiện tại miền Bắc từ năm 1961 và sau đó được áp dụng trên phạm vi toàn lãnh thổ từ sau ngày 30/4/1975 cho đến năm 1998. Theo thống kê chính thức, trong suốt 27 năm, Việt Nam đã di chuyển có tổ chức được 1,3 triệu hộ, trong đó di cư trong nội bộ tỉnh là 702.761 hộ với 3,3 triệu người, từ tỉnh này sang tỉnh khác là 665.930 hộ với 2,8 triệu người.
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ III của Đảng Lao động Việt
Nam ra nghị quyết đại hội về các nhiệm vụ của kế hoạch kinh tế 5 năm lần thứ nhất,
trong đó có đoạn viết: “Phải phân bố hợp lý sức sản xuất ở đồng bằng, trung du
và miền núi, điều chỉnh sức người giữa các vùng, quy hoạch từng bước các vùng
kinh tế, thực hiện sự phân công phối hợp giữa các vùng kinh tế với nhau”.
Chủ trương này của Đảng Lao động Việt Nam được thực hiện bằng việc
tổ chức di dân từ các địa phương vùng đồng bằng sông Hồng lên sinh sống và sản
xuất tại các vùng núi và trung du phía Bắc. Mục đích chính là để ‘giãn dân’
nhưng cũng không loại trừ đây là biện pháp nhằm ‘lưu đầy’ những thành phần tiểu
tư sản, kẻ thù của chế độ.
Sau 1975 là các chương trình di chuyển lao động và di dân từ các
tỉnh đồng bằng phía Bắc tới Tây Nguyên (đặc biệt là Đắc Lắc, Lâm Đồng) và tới
miền Đông Nam Bộ (đặc biệt là Bà Rịa-Vũng Tàu, Đồng Nai) theo các chuyến tầu Bắc-Nam.
 |
| Cảnh xuống xe đò khi đến vùng kinh tế mới |
Nổi bật hơn cả là cuộc di dân từ Sài Gòn về các địa phương nông
thôn ở miền đông và tây Nam Bộ theo các chuyến xe đò. Người dân Sài Gòn được cấp
tiền vé xe và trang bị cho mỗi lao động hai công cụ sản xuất thích hợp, thường
là cuốc và xẻng, để tự túc làm kinh tế gia đình. Mỗi hộ được mang theo tối đa
800 kg hành lý. Nếu điểm đến ở xa Sài Gòn thì mỗi ngày phụ cấp thêm 1 đồng tiền
ăn dọc đường cho mỗi người.
Trên nguyên tắc, khi đến vùng kinh tế mới, mỗi hộ
gia đình được cấp từ 700 đến 900 đồng để dựng nhà, 100 đồng để đào giếng, 100 đồng
mua ghe thuyền (nếu ở vùng sông rạch). Ngoài ra, còn được trợ cấp 1 đồng mỗi
ngày nếu đau ốm, không thể lao động được; 50 xu mỗi ngày tiền thuốc khi bệnh và
150 đồng để mai táng nếu chết.
Với chế độ tem phiếu thời bao cấp, người lao động trong hợp tác xã tại vùng kinh tế mới được phép mua 18 kg gạo/tháng theo giá chính thức, người lao động phụ 16 kg và người không lao động 9kg.
Theo lệnh ngày 19/5/1976, chính phủ đề ra năm hạng
dân thành thị phải chuyển ra vùng kinh tế mới: (1) Dân thất nghiệp; (2) Dân cư
ngụ bất hợp pháp; (3) Dân cư ngụ trong những khu vực dành riêng cho công chức
và quân nhân chính quyền cũ; (4) Tiểu thương, tiểu địa chủ, đại thương gia và
(5) Người gốc Hoa và những người theo đạo Công giáo.
Khảo sát những con số thống kê nêu trên, ta có thể
thấy cao điển của chiến dịch di dân đi vùng kinh tế mới là kế hoạch 5 năm đầu
tiên (1976-1980), nhưng việc thực hiện chỉ đạt 37,5% chỉ tiêu. Toàn bộ kế hoạch
1976-2000 đạt 58% so với chỉ tiêu đề ra (kế hoạch di dân 8,6 triệu người nhưng
chỉ thực hiện được với 5 triệu người).
Riêng tại Sài Gòn, chỉ tiêu đặt ra là phải đưa đi
vùng kinh tế mới 1,2 triệu dân. Cụ thể hơn, 5 thành phần nói trên sẽ ‘không vượt
quá 10% tổng số nguyên thủy’, nghĩa là chỉ còn 120.000 người thuộc nhóm này được
ở lại Sài Gòn.
Ngoài lý do kinh tế, việc di dân ra vùng kinh tế mới
còn có chủ ý chính trị để giảm số người thuộc chính quyền Sài Gòn cũ tập trung ở
những đô thị, nhất là vùng Sài Gòn. Rõ ràng đây là một vấn đề thuộc phạm vi ‘an
ninh chính trị’ nhằm loại trừ những phần tử phản động, chống đối.
Phương pháp cưỡng bức dân thành thị đi kinh tế mới
bao gồm việc thu hồi hộ khẩu, rút sổ mua gạo và các nhu yếu phẩm, cộng thêm việc
gây khó khăn trong học tập của con em họ tại các trường trong thành phố. Với những
biện pháp này, nhiều gia đình vì ‘yếu bóng vía’ đã phải miễn cưỡng di chuyển ra
vùng nông thôn nhưng cũng có những gia đình ‘ở lỳ’ tại Sài Gòn dù họ đã bị thu
hết giấy tờ và sống ‘bên lề’ hệ thống cung cấp lương thực của nhà nước.
Đối với thành phần tư sản, việc đi vùng kinh tế mới
là kịch bản nối tiếp của chiến dịch cải tạo công thương nghiệp hay còn gọi là
Đánh Tư Sản. Các gia đình tư sản sau khi bị kiểm kê và tịch thu tài sản thường
nhận được lệnh rời khỏi thành phố để đi xây dựng vùng kinh tế mới. Theo chính
quyền, đây là lối thoát duy nhất để ‘đổi đời’ từ giai cấp tư sản sang giai cấp
lao động.
Có những gia đình sau khi lên xe đi khỏi Sài Gòn
chỉ ít lâu sau lại bỏ về thành phố. Nhà cửa không còn, họ tá túc tại nhà bà con
hoặc thậm chí tại các mái hiên, gầm cầu trong tình trạng không hộ khẩu, nhà cửa
cũng không. Nhiều người nghĩ rằng thà lang thang trong thành phố để kiếm ăn còn
hơn sống tại những vùng đất hoang vu không một bóng người.
 |
| Căn nhà vắng chủ tại vùng kinh tế mới |
Gia đình tư sản thì gom góp của cải còn dấu được sau đợt cải tạo
công thương nghiệp để tìm những ‘đường dây’ vượt biên ra nước ngoài. Họ chấp nhận
rủi ro trên bước đường đào thoát với hy vọng mong manh đến được bến bờ tự do để
làm lại cuộc đời. Chính sách đánh tư sản và đuổi họ ra vùng kinh tế mới đã dồn
người dân đến bước đường cùng là ‘vượt biên’ dù những hiểm nguy đang chờ đón.
Đối với gia đình có người đi học tập cải tạo, tình hình còn bi
đát hơn. Họ liên tục ‘được’ công an khu vực, tổ dân phố và cơ quan hành chính cấp
phường ‘động viên’ đi vùng kinh tế mới. Có những nơi còn quả quyết, nếu gia
đình đi kinh tế mới, chồng, cha, con, em họ đang học tập trong trại cải tạo sẽ
có cơ hội được về xum họp với gia đình sớm.
Thực tế cho thấy, việc gia đình đi vùng kinh tế mới và việc được ra khỏi trại học tập cải tạo hoàn toàn không liên quan đến nhau. Đi kinh tế mới nằm trong kế hoạch quản lý hành chính bằng việc ‘giãn dân’ trong khi đi học tập nằm trong chủ trương chính trị nhằm cải tạo những thành phần ‘ngụy quân, ngụy quyền’. Thế nhưng, nhiều gia đình đã ‘ngây thơ’ tin tưởng vào việc đi kinh tế mới để người thân chóng về từ trại cải tạo.
 |
| Bồng bế con đi vùng kinh tế mới |
Dưới đây là tâm sự của một bạn trẻ có cha là người đi học tập cải
tạo trở về cùng gia đình, họ ‘tái định cư’ tại một vùng kinh tế mới:
“Nắng và bụi trên suốt đoạn đường từ Sài Gòn tới Tây Ninh nhưng
tôi thấy trong lòng lâng lâng hạnh phúc vì sau bao năm ly tán, từ đây tôi được
gần ba, gần má. Ngồi sau lưng ba trên chiếc Honda 67, tôi nhìn quang cảnh hai
bên đường, nhìn màu lá cây vàng quạch vì nắng vì bụi mà trông cho mau tới nơi
và nhẩm tính số kílômét còn lại khi xe lướt qua những cột mốc…
Càng đi, đường càng xa hun hút chỉ thấy có rừng. Lâu lâu phải xuống
xe dắt bộ trên những cây cầu bắc cheo leo qua các con suối sâu nước cuồn cuộn
chảy (nói dại chẳng may mà lọt xuống là nước cuốn trôi mất tiêu cái xác). Chạng
vạng tối mới về được tới lô nhà tranh mà người ta cấp cho ba ở trong thời gian
quản chế…
“Để được cấp một căn nhà như vậy cần phải hội đủ số nhân khẩu
cho nên ba được phép về Sài Gòn đón tôi lên cho đủ tiêu chuẩn nhận nhà. Thời
gian qua phải ở chung với gia đình chú Bảy, ba thấy chật chội và bất tiện.
Nhà tranh vách đất tại vùng kinh tế mới
Và đây là vùng kinh tế mới dưới mắt cô bé ngây thơ:
“Phải mất nhiều đêm tôi mới quen được với tiếng bom đạn nổ đì
đùng lúc xa, lúc gần. Đó là tiếng nổ phát ra từ những kho vũ khí ngày xưa. Mấy
con chồn đi ăn đêm nhái tiếng gà để bắt mồi, thoắt nghe vách bên này nó lại luồn
qua vách bên kia làm lũ gà con sợ kêu líu ríu. Buổi sáng tinh sương thức dậy thấy
yên lành hơn nhờ có ánh sáng mặt trời dù đâu đâu cũng nhìn thấy cây cối bị đốn
hạ xuống, đốt cháy xém như than, chất đống chờ mấy đội thanh niên xung phong tới
chở đi. Đó đây dấu bánh xe tải cày xới mặt đường mà mưa xuống tạo thành vô số
vũng lầy lớn nhỏ.
“Hằng ngày tôi phụ với thím Bảy nấu cơm nước cho ba với chú Bảy đi lợp nhà. Thời gian còn lại tập chẻ lạt, đánh tranh. Tre thì sắc, tranh thì xót, nhưng được cái ham làm nên quên. Chiều chiều, sau khi đi làm về ba thường hái trái rừng cho tôi. Có bữa cả ôm nhánh trái ‘sai’ (*) chi chít trái. Thứ sai rừng chát ngầm (nuốt hoài không xuống cổ) nhưng tôi thích màu vỏ nhung đen thẫm, bóng mượt và hạnh phúc cảm nhận tình thương mà ba dành cho đứa con gái còi cọc, tóc quăn khét mùi nắng.
“Lâu lâu hết mối cho gà ăn tôi theo ba vô rừng tìm ụ mới. Hễ bước
tới đâu là phải phạt cây hai bên cho ngã rạp xuống để còn biết lối ra. Thấy ụ mối
nào non ba lấy rựa chặt một nhánh chảng ba chỏng ngược xuống đóng vô làm móc để
quảy về, tiện thể dọc đường róc thêm vài bó tre về chẻ lạt... Mối lần vậy là
tôi có dịp ăn sấu rừng. Thứ trái hột bự bằng ngón tay cái, ngọt ngọt chua chua
mà ở thị thành không dễ gì có được.
Có lúc tôi cũng thay ba đi lãnh gạo. Gạo được lãnh mọt ăn trước
người nên hột nào cũng rỗng ruột, nhẹ hều. Nấu một nồi cơm phải dằn độn thêm
hai ba lớp. Vậy mà ăn bữa cơm nào cũng thấy ngon dù đôi khi chỉ là măng le kho
với mấy cục bột nêm (cũng được lãnh) có mùi ngai ngái mà lần đầu tiên ăn vô là
muốn ói (xin lỗi, có sao nói vậy).
“Ở đây cách thị trấn mấy chục cây số nên không dễ gì tới chợ. Thỉnh
thoảng cũng có người gánh tiêu, tỏi, đường, bột ngọt, bí, bầu.. vô bán. Khi trở
ra là cái gánh nhẹ tênh. Ba gởi thơ biểu má sắp xếp công chuyện ở Sài Gòn xong
thì lên liền, sẵn tiện chuẩn bị một mớ gia vị gói sẵn từng gói lẻ để bày một quầy
tạp hóa nho nhỏ trước nhà cho tôi bán.
“Tôi đợi hoài cái hôm má lên. Nhìn từ xa, má mặc áo bà ba xám, đội
nón lá, gánh theo đôi thúng nặng trĩu vai (giống như bất kỳ hình ảnh nào của
người phụ nữ đồng quê Việt Nam, tận tụy, tảo tần và chung thủy). Buông gánh xuống,
giở nón quạt quạt. Má cười đón hai cha con. Sau bao năm gia đình ly tán, vất vả
thăm chồng, nuôi con, trải bao biến cố lớn nhỏ trong đời, nụ cười đó vẫn tươi tắn,
lạc quan cho đến tận bây giờ. Là con gái đầu lòng, tôi gần gũi, chứng kiến và
hiểu má nhiều hơn ai hết.
 |
| Một căn nhà tương đối tươm tất tại vùng KTM |
“Nếu có thể viết như một người cầm bút thì tôi tin
rằng những câu chuyện của má sẽ là một quyển truyện dài với vô vàn chi tiết sống
thật hay mà tác giả khỏi cần phải nhọc công hư cấu. Ba má tôi là người cùng
quê. Tôi thường tủm tỉm cười khi nghe chuyện tình của Ba Má mình: "Hồi đó
má mầy ở quê, ba đi làm trên Sài Gòn, mỗi lần nghe Ngọc Cẩm-Nguyễn Hữu Thiết
hát ‘Em gái vườn quê’ là ba nhớ má mầy quá trời quá đất.“Từ ngày có má lên, ba như được tiếp sức. Má giỏi việc đồng áng,
lại quen chịu vất vả. Sáng sáng má theo ba phụ dựng nhà, lợp mái. Chiều chiều
tôi đón ba má về ăn cơm. Tối tối gia đình tôi ở gian trong, gia đình chú Bảy ở
gian ngoài vọng ra, vọng vô trò chuyện.
Ba bàn với chú Bảy: ‘Thấy mấy đứa nhỏ ăn uống kham khổ quá, sẵn có bả lên, tui với anh sắm gàu sòng đi tát hố bom kiếm mớ cá về cho tụi nó ăn. Hổm nay đi làm ngang qua tui thấy cá nhảy lên nhảy xuống đớp móng dữ lắm’. Chú bảy chưa kịp ừ hử gì thì đám con của chú đã reo hò dậy giường dậy chiếu.
 |
| Trẻ thơ tại vùng kinh tế mới |
“Coi vậy mà công việc chuẩn bị phải mất mấy ngày mới xong. Ba,
má với chú Bảy xếp đặt kế hoạch chu đáo lắm vì nghe nói đâu cái hố bom chu vi rộng
cỡ bằng hai, bằng ba căn nhà gộp lại, dự trù tát ba ngày ba đêm mới cạn. Đâu đó
xong xuôi, sáng sớm ba dẫn đầu hai gia đình với gàu sòng, dây nhợ, cuốc, xẻng,
đèn bão và một cái thùng đựng cá thiệt bự ra ngoài chỗ hố bom.
“Tôi nhìn cái hồ rộng mênh mông, nghi ngờ và hỏi thầm: ‘Có thiệt hôn đây? Ba má định tát cho nó cạn thiệt hả?’. Nghĩ vậy thôi chứ tôi biết tánh ba đâu có bao giờ nói chơi. Có điều, dám tát cạn cái hố bom nầy thì thiệt là quá sức tưởng tượng.
“Chú Bảy dặn thím Bảy ở nhà nấu cơm, nấu nước. Tôi với đứa con gái lớn của chú Bảy lo tiếp tế. Hai đứa con trai của chú thì canh để khai thông đường nước thoát. Hết ngày tới đêm. Dưới ánh trăng và ngọn đèn bão, ba má với chú Bảy thay phiên nhau tát. Tiếng nước hắt ra từ gàu sòng trong đêm khuya vắng nghe ầm ầm như tiếng thác.
“Mới có ba ngày hai đêm đã bắt đầu thấy ló mặt bùn (người ta nói
đâu có sai, đồng vợ đồng chồng, biển Đông tát còn cạn, huống hồ gì là cái hố
bom!). Ba, má với chú Bảy ngưng tát, bắt đầu nhảy xuống mò cá. Đám con nít cũng
nhào xuống bóp bùn. Lâu lâu mới nghe la lên: ‘Được một con!’. Giở lên thấy con
cá ‘bự’ cỡ hai ngón tay. Xà quần dưới lớp bùn hơn một tiếng đồng hồ mà cá ở
trong thùng chỉ vỏn vẹn cỡ… nửa ký.
“Thấy ba cứ tiếc nuối không chịu lên, má giục: ‘Thôi mình đi về!’.
Rồi hối tụi tôi trèo lên gom gàu, dây nhợ, cuốc, xẻng kéo nhau về. Vừa mệt, vừa
tiếc công, dọc đường ba rủa... mấy con cá: ‘Mẹ bà nó! Có mấy con mà cứ nhảy lên
nhảy xuống làm tao tưởng nhiều!’.
Cô gái viết những đoạn văn trên hiện sống cùng gia đình tại Hoa
Kỳ. Xin chia vui cùng cô và gia đình đã chuyển về một vùng kinh tế mới khác với
thời thơ ấu ngày nào...
(*) Trái sai (hay còn
gọi là ‘trái say’) có vỏ màu đen, mịn như nhung nên còn có tên là ‘trái nhung’,
vị thì chua chua ngọt ngọt, rất hợp với khẩu vị của phụ nữ, nhất là vào lứa tuổi
ô mai. Mùa trái say chín rộ kéo dài từ tháng 7 đến tháng 9 Âm lịch tại rừng núi
huyện K’Bang, Gia Lai nhưng cũng xuất hiện nhiều tại Phan Rang nên đã trở thành
đặc sản của vùng này dưới dạng tươi hay sấy khô.
 |
| Trái say
Hàng năm, rất nhiều những người đi thu hoạch
trái say trong rừng, tập trung tại Ka Nát. Họ dùng một cây tre dài rồi đập lên
cây (vì cây say có độ cao từ 3 đến 4 mét) để trái say rớt xuống lược. Cây say
rất sai trái nên có lẽ đó là lý do người ta gọi trái say là ‘sai’, cũng có
người giải thích ‘sai’ chỉ là cách phát âm chữ ‘say’ của người miền Nam. Mặc dù
rất ngon và đắt tiền nhưng vì chưa trồng được nên nguồn trái say vẫn dựa vào
việc thu hái trong thiên nhiên. Giá trái say vào cuối vụ có thể lên đến
100.000đ/kg.
|
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét