 |
Cuối tháng một dương lịch, chiều bảy giờ lên xe hơi chạy ra nghỉ ở Ðông Hà. Sáng hôm sau ra đến Nghệ, vào nghỉ nhà người cháu, trưa hôm sau xe mới ra Thanh Hóa, rồi hôm sau nữa mới đến Hà Nội. Dọc đường nhờ trời được bình an. Khi xe đến bến đò sông Gianh, sông rộng, gió to, sóng lớn, tôi thấy gần đó có chiếc tàu con kéo phà chở xe hơi sang sông, tôi hỏi: "Tàu có chạy không?". Người ta nói: "Tàu hết dầu xăng". Tôi hỏi: "Có đò nào có mui cho thuê một chiếc để đưa chúng tôi sang trước". Người ta nói chỉ có chiếc đò không mui thôi. Chúng tôi đang lo nghĩ không biết tính sao, thì thấy người tài xế chạy đi nói thì thầm gì với mấy người chở phà, rồi một lát thấy chiếc đò có mui đến mời chúng tôi xuống. Khi chiếc đò chở chúng tôi ra ngoài, thấy chiếc tàu đốt máy kéo phà đi. Sang bên kia hỏi người lái đò lấy bao nhiêu, người ấy nói: "Cụ cho bao nhiêu cũng được". Sau tôi mới biết người tài xế biết chúng tôi, đi nói với mấy người chở đò nên họ mới đi lấy đò và cho tàu chạy. Ðây là một việc tỏ ra nhân dân trung bộ đối với tôi vẫn có chút cảm tình, không ai ta oán gì trong khi chúng tôi vẫn làm việc. Chỉ có khi đến Thanh Hóa bị lính Tàu và Lính Việt Minh khám xe đâm thủng nát cái bồ đựng sách của tôi.
Tôi về đến Hà Nội, mừng quá, định bụng mình già yếu rồi, không có gì làm nữa và
cũng chẳng đi đâu cả, chỉ vui với mấy quyển sách cổ và mấy người bạn cũ, trò chuyện
tiêu khiển. Tưởng thế là yên, ngờ đâu tình thế phải phiêu lưu lần nữa.
Chương 6
Chính Phủ Việt Nam Và Tình Thế Trong Nước
Lúc bấy
giờ tình thế trong nước bối rối lắm, quân Anh và quân Pháp lên chiếm giữ nam bộ
và các thành thị phía Nam Trung Bộ từ vĩ tuyến 16, tức là Quảng Nam trở vào.
Còn từ vĩ tuyến 16 trở ra quân Tàu đóng giữ các thành thị. Việt Minh lên cầm
quyền trước hết lập ủy ban giải phóng, rồi cho người lên Bắc Giang đón ông Hồ
Chí Minh về lập lâm thời chính phủ gồm có những người này:
Hồ Chí
Minh, chủ tịch kiêm bộ ngoại giao Võ Nguyên Giáp, bộ trưởng bộ nội vụ, kiêm chức
phó bộ trưởng bộ quốc phòng Chu Văn Tấn, bộ trưởng bộ quốc phòng Trần Huy Liệu,
bộ trưởng bộ thông tin tuyên truyền Dương Ðức Hiền, bộ trưởng bộ thanh niên quốc
dân Nguyễn Mạnh Hà, bộ trưởng bộ quốc dân kinh tế Vũ Ðình Hòa, bộ trưởng bộ
giáo dục Vũ Ngọc Khánh, bộ trưởng bộ tư pháp Phạm Ngọc Thạch, bộ trưởng bộ y tế
Ðào Trọng Kim, bộ trưởng bộ giao thông Lê Văn Hiến, bộ trưởng bộ lao động Phạm
Văn Ðồng, bộ trưởng bộ tài chánh
Nguyễn Văn Tố, bộ trưởng bộ cứu tế xã hội Cù Huy Cận, ủy viên không giữ bộ nào
Nguyễn Văn Xuân, ủy viên không giữ bộ nào
Võ Nguyên Giáp người Quảng Bình, rất lanh lợi và táo tợn, một tay trọng yếu
trong đảng Việt Nam Cộng Sản. Trước đã sang ở bên Côn Minh, thường viết báo ký
tên là Lâm Bá Kiệt, bấy giờ giữ chức bộ trưởng bộ nội vụ và kiêm chức phó bộ
trưởng bộ quốc phòng. Nói là kiêm chức phó bộ trưởng bộ quốc phòng, nhưng kỳ thực
là kiêm cả bộ quốc phòng, vì Chu Văn Tấn là người Thổ ở mạn thượng du, trước đã
làm châu đoàn coi lính dõng, sau theo cộng sản, nên đảng Việt Minh đưa vào giữ
địa vị ở bộ quốc phòng để khuyến khích những người Thổ đã theo mình.
Việt Minh đem một số người ở ngoài đảng của họ vào trong chính phủ như Nguyễn Mạnh
Hà, Nguyễn Văn Tố, Ðào Trọng Kim v...v... để tỏ ra là một chính phủ liên hiệp
có cả các hạng người. Song những cơ quan trọng yếu như quốc phòng, nội vụ, tài
chính, tuyên truyền đều ở tay những người chính thức Việt Minh, tức là cộng sản
như Võ Nguyên Giáp, Trần Huy Liệu, Lê Văn Hiến, Phạm Văn Ðồng v..v...
Ngày 11 tháng một năm 1945 chính phủ lâm thời lại xuống lệnh giải tán đảng cộng
sản Ðông Dương, đó là một việc lý thú, cộng sản giải tán cộng sản. Sở dĩ chủ ý
họ làm như vậy là vì lúc đó có các ủy viên của các nước Ðồng Minh đi lại trong
nước, Việt Minh muốn tỏ cho những người ngoại quốc biết Việt Minh không phải là
cộng sản.
Chính phủ lâm thời tổ chức cuộc tổng tuyển cử để triệu tập quốc hội. Cuộc tuyển
cử được ấn định vào ngày 23 thán chạp, sau hoãn đến ngày mồng 6 tháng giêng năm
1946. Khi ấy tôi đã về ở Hà Nội rồi, thấy cuộc tuyển cử rất kỳ cục. Mỗi chỗ để
bỏ phiếu, có một người của Việt Minh trông coi, họ gọi hết cả đàn ông đàn bà đến
bỏ phiếu, ai không biết chữ thì họ viết thay cho. Việt Minh đưa ra những bản kê
tên những người họ đã định trước, rồi đọc những tên ấy lên và hỏi anh hay chị bầu
cho aỉ Người nào vô ý nói bầu cho một người nào khác thì họ quát lên: "Sao
không bầu cho những người nàỷ Có phải phản đối không?". Người kia sợ mất
vía nói: "Anh bảo tôi bầu cho ai, tôi xin bầu người ấy". Cách cưỡng
bách ra mặt như thế, lẽ dĩ nhiên những người Việt Minh đưa ra được đến tám chín
mươi phần trăm số người đi bầu. Ðó là một phương pháp rất mới và rất rõ để cho
mọi người được dùng quyền tự do của mình lựa chọn lấy người xứng đáng ra thay
mình làm việc nước.
Trước Việt Minh đã định lấy có 300 ghế đại biểu, sau họ muốn làm cho êm dư luận
nên lấy thêm 70 ghế nữa, cho Việt Nam Quốc Dân Ðảng được 50 ghế và Việt Nam
Cách Mệnh Ðồng Minh Hội được 20 ghế để hai đảng ấy tự cử người mình ra.
Mấy ngày trước kỳ họp quốc hội, Việt Minh và Quốc Dân Ðảng công kích nhau kịch
liệt. Những tướng Tàu như Lư Hán và Tiêu Văn muốn làm tiền, tỏ ra có ý bênh vực
Việt Nam Quốc Dân Ðảng, sau hình như bọn tướng Tàu ấy được số vàng lớn mới đứng
ra dàn xếp, họp các lãnh tụ hai đảng ở nhà Lư Hán, có Hồ Chí Minh, Nguyễn Hải
Thần, Vũ Hồng Khanh v...v... đến bàn định cách chia các ghế bộ trưởng trong
chính phủ mới.
Sau tôi sang Tàu gặp Nguyễn Dân Thanh là một người cách mệnh Việt Nam đã làm sĩ
quan trong quân đội Tàu và đã đi lính Nhật ở mặt trận Diến Ðiện. Lúc ấy có theo
quân Tàu về nước, biết rõ đầu đuôi việc ấy, kể lại cho tôi nghe thái độ mấy
lãnh tụ Việt Minh và Quốc Dân Ðảng hôm họp ở nhà Lư Hán để dàn xếp hai bên đoàn
kết với nhau.
Ðộ ấy ở Hà Nội, tôi cũng biết có một hôm ông Bảo Ðại cho đi tìm người trước làm
việc ở Huế, đến nói rằng: "Ông Hồ Chí Minh nhường cho ông ra lập chính phủ".
Sau chuyện ấy thấy im bẳng không ai nói đến nữa.
Khi ở Hương Cảng tôi có hỏi lại việc ấy. Ông Bảo Ðại nói: "Việc ấy có thật.
Một hôm cụ Hồ có vẻ mặt lo nghĩ đến bảo tôi rằng cụ muốn để tôi đứng ra lập
chính phủ, tôi từ chối. Hôm sau cụ Hồ lại đến năn nỉ về việc ấy. Tôi nói: nếu cụ
muốn lập chính phủ, thì cụ kê cho tôi biết danh sách những người trong đảng cụ
có những ai ra giúp việc. Cụ Hồ nói để ngày mai cụ sẽ đưa. Nhưng đến ngày hôm
sau cụ Hồ có vẻ mặt vui vẻ, đến nói rằng: việc ấy hãy hoãn lại, để cụ ở lại làm
việc ít lâu nữa. Cho nên việc ấy mới im".
Theo ý tôi hiểu, thì mưu mô do bọn tướng Tàu muốn làm tiền, một mặt làm ra bộ
có ý ép ông Hồ Chí Minh phải lui đi để ông Bảo Ðại ra lập chính phủ, một mặt
xui bọn Quốc Dân Ðảng không chịu nhượng bộ, để Việt Minh muốn im chuyện thì phải
bỏ tiền ra. Ðến khi bọn tướng Tàu được tiền đút lót mới đứng ra dàn xếp cho
xuôi chuyện. Ðó là một việc rất bí ẩn, khó lòng biết đích xác được, chẳng qua
chỉ là sự xét đoán theo tình trạng hiện ra bên ngoài mà thôi. Vả tôi thấy những
người biết qua việc ấy đều đồng ý kiến như thế cả.
Khi việc dàn xếp của các tướng Tàu xong rồi, đến ngày mùng 2 tháng ba thì mở cuộc
họp quốc hội. Quốc hội này có cái đặc sắc hơn cả quốc hội của các nước trên thế
giới là chỉ họp có một ngày xét qua bản lập hiến của Việt Minh đã định, và thừa
nhận một chính phủ liên hiệp do ông Hồ Chí Minh làm chủ tịch. Quốc hội lại giao
toàn quyền cho một ủy ban thường trực có 15 người do chính phủ đề cử, và để ông
Nguyễn Văn Tố làm trưởng ban. Ðoạn quốc hội giải tán. Nếu quốc hội các nước mà
biết làm việc lanh lẹ như thế thì đỡ được bao nhiêu thì giờ và tiền chi phí!
Chính phủ liên hiệp quốc gia thành lập như sau:
Hồ Chí
Minh, cộng sản, làm chủ tịch Nguyễn Hải Thần, Việt Nam Cách mệnh Ðồng minh hội,
phó chủ tịch Huỳnh Thúc Kháng, không đảng phái, bộ trưởng bộ nội vụ Nguyễn Tường
Tam, Ðại Việt dân chính, bộ trưởng bộ ngoại giao Phan Anh, không đảng phái, bộ
trưởng bộ quốc phòng Vũ Ðình Hòe, Xã hội dân chủ đảng, bộ trưởng bộ tư pháp Ðặng
Thai Mai, cộng sản, bộ trưởng bộ giáo dục Lê Văn Hiến, cộng sản, bộ trưởng bộ
tài chính Trần Ðăng Khoa, Dân chủ đảng, bộ trưởng bộ công chánh Chu Bá Phượng,
Dân chủ đảng, bộ trưởng bộ kinh tế Trương Ðình Chi, Việt Nam Cách mệnh Ðồng
minh hội, bộ trưởng bộ xã hội y tế Bồ Xuân Luật, Việt Nam Cách mệnh Ðồng minh hội,
bộ trưởng bộ canh nông
Xét thành phần chính phủ liên hiệp lúc ấy, kể cả những người không đảng phái,
có thể gọi là năm đảng nhưng chỉ có đảng Việt Minh cộng sản là có chương trình
chính trị rõ ràng và có thế lực hơn cả. Còn các đảng khác thì chỉ có tên nêu ra
mà thôi, chứ không có chương trình phân minh. Xã hội đảng và Dân chủ đảng là những
đảng phụ thuộc của Việt Minh và không có thế lực gì. Việt Nam Quốc Dân Ðảng và
Việt Nam Cách Mệnh Ðồng Minh Hội tuy có thế lực là nhờ có quân đội Tàu bênh vực,
nhưng không có tính cách thống nhất và không có kỷ luật chặt chẽ. Bởi vậy đảng
Cộng sản chỉ có ba người trong chính phủ nhưng quyền bính vẫn ở cả Cộng sản.
Về phương diện cai trị Việt Minh vẫn để ba khu như trước, là bắc bộ, trung bộ
và nam bộ. Mỗi bộ có một nhân dân ủy ban dưới quyền một chủ tịch do chính phủ
trung ương cử ra.
Ở các tỉnh, huyện, xã hay phố ở các thành thị, mỗi nơi đều có một nhân dân ủy
ban và một chủ tịch do nhân dân ủy ban chọn lấy.
Về phương diện quân sự thì quân của Việt Minh có Giải phóng quân là quân đã được
huấn luyện chính trị cộng sản, Vệ quốc quân và Tự vệ quân tức là công dân do
các ủy ban xã, phố cắt để canh gác và giữ trật tự.
Quân của Quốc dân đảng thì có từng khu riêng. Tuy bề ngoài nói các quân đội thuộc
về bộ quốc phòng, nhưng thực ra bộ ấy không có quyền hành gì cả. Việc gì cũng
quyết định ở quân sự ủy viên hội có Võ Nguyên Giáp, cộng sản, làm chủ tịch và
Vũ Hồng Khanh, Việt Nam quốc dân đảng, làm phó chủ tịch.
Lúc ấy khẩu hiệu của chính phủ là "thống nhất quân đội" mà ba tháng
sau khi chính phủ liên hiệp đã thành lập, quân đội vẫn không thống nhất được. Bộ
quốc phòng không biết rõ thực trạng quân đội của hai bên có bao nhiêu.
Quân Việt Minh và quân Quốc dân đảng tuy nói là đoàn kết, nhưng không có lòng
thành thật. Quân Việt Minh chỉ có rình cơ hội là đánh quân Quốc dân đảng, hay
bao vây để tiêu diệt lực lượng của đối phương, thành ra hai bên cứ kình địch
nhau mãi. Người không biết phương sách của đảng cộng sản thì lấy thế làm lạ,
nhưng ai đã hiểu bí quyết của họ là phải đi đến chỗ độc tài, chỉ có những người
phục tùng theo mệnh lệnh của mình, chứ không thể có những người đứng ngang với
mình mà hợp tác với mình được.
Ở các địa phương và những nơi đô thị như Hà Nội, Hải Phòng, người bên nọ bắt
người bên kia. Có người giữa ban ngày đang đi giữa đường bị mấy người ở đâu đến
lấy mền trùm đầu rồi bắt đi mất tích. sở công an, Việt Minh bắt những người Việt
Nam quốc dân đảng hay những người bị tình nghi vào tra tấn cực hình, có khi họ
dùng những cách tàn nhẫn ghê gớm hơn thời Pháp và Nhật cai trị. Ai trông thấy
những cảnh tượng ấy cũng bùi ngùi tủi giận vì gà một nhà mà lại đá nhau dữ bằng
mấy gà lạ. Người một nước với nhau mà đối xử vô nhân đạo như thế, thật là thê
thảm.
Theo chính sách của Việt Minh, lập ra một chính phủ, đem những người các đảng
phái hay không đảng phái vào làm bộ trưởng là cốt làm cái bình phong che mắt
người ngoài, chứ không có thực quyền làm được việc gì cả.
Khi tôi còn ở Hà Nội, cụ Huỳnh Thúc Kháng ra nhận chức bộ trưởng bộ nội vụ, có
đến thăm tôi. Ngồi nói chuyện, tôi hỏi: "Cụ nay đứng đầu một bộ rất quan
trọng trong chính phủ, chắc là bận việc lắm". Cụ Huỳnh nói: "Bây giờ
việc gì cũng do địa phương tự trị cả, thành ra không có việc gì mấy, và khi có
việc gì, thì họ làm sẵn xong cả rồi, tôi chỉ có vài chữ ký mà thôi".
„Những khi có hội đồng chính phủ thì bàn định những gì?“
„Cũng chưa thấy có việc gì, thường thì họ đem những việc họ đã làm rồi nói cho
chúng tôi biết.“
Xem như thế thì các ông bộ trưởng chỉ đứng để làm vị mà thôi, chứ không có quyền
quyết định gì cả.
Có người hỏi ông Nguyễn Tường Tam rằng: "Khi ông nhận chức bộ trưởng bộ
ngoại giao của cụ Hồ giữ trước, ông thấy có việc gì quan trọng lắm không?"
Ông trả lời: "Tất cả giấy má trong bộ ngoại giao của cụ Hồ giao lại cho
tôi, tôi chỉ thấy có ba lá đơn của mấy người sĩ quan Tàu nhờ tìm cho mấy cái
nhà, và tìm cái ví đựng tiền bị kẻ cắp lấy mất".
Câu chuyện có thể là ông Tam nói khôi hài, nhưng đủ rõ việc các ông bộ trưởng
không có gì. Tôi đem những câu chuyện đó nói ra đây để chứng thực là các bộ trưởng
chỉ giữ hư vị chứ không có thực quyền. Cái thực quyên trong chính phủ lúc ấy là
ở mấy người như ông Hồ Chí Minh, Võ Nguyên Giáp và ở tổng bộ cộng sản điều khiển
hết cả.
Tổng bộ cộng sản theo người ta nói, có những người sau đây:
Hà Bá
Cang, nhất danh là Quận Thọt, người Hưng Yên Nguyễn Lương Bằng, nhất danh là
Sao Ðỏ, người Hải Dương Bùi Lâm, người Trung Bộ Ðặng Xuân Khu, người làng Hành
Thiện, Nam Ðịnh Bùi Công Trừng, người Quảng Bình, Trung Bộ Pô, người Trung Hoa
Tiêu Sung, người Nhật
Những người ấy ở đâu không ai biết, hội họp chỗ nào chẳng ai hay, rất bí mật,
song phàm việc gì trong chính phủ cũng phải qua tổng bộ. Tổng bộ có ưng thuận mới
được thi hành. Ðó mới thực là chính phủ, một chính phủ bí mật mà có quyền thế
vô hạn.
Chương 7
Tôn chỉ và sự hành động của Cộng Sản đảng
Cộng sản đảng, theo cách tổ chức và hành động của họ, là một thứ
tôn giáo mới, giống như các tôn giáo cũ cốt lấy sự mê tín mà tin, chứ không
hoài nghi hay đi trệch ra ngoài. Song các tôn giáo cũ nói có cõi trời, có thiên
đường là nơi cực lạc. Cộng sản giáo ngày nay thì hoàn toàn duy vật, nghĩa là
ngoài vật chất ra, không có sự tin tưởng nào khác nữa, cho thiên đường không phải
ở cõi trời mà chính ở cõi trần gian này. Ai tin theo đạo ấy là phải tin lý thuyết
của Các Mác và Lê Nin là tuyệt đối chân chính, đem áp dụng là được sung sướng đủ
mọi đường, tức thực hiện được cảnh thiên đường ở cõi đời. Còn về đường tín ngưỡng,
thì đạo Cộng sản là đạo hoàn toàn duy vật, tất không ai thờ phụng thần thánh
nào khác nữa, nhất thiết phải nghĩ sùng bái những người như Các Mác, Lê Nin, Sử
Ta Lin để thay những bậc thần thánh cũ đã bị truất bỏ.
Ðã tin mê cái đạo ấy và đã coi lý thuyết ấy là chân lý tuyệt đối, thì ngoài cái
lý thuyết ấy ra, là tà giáo, là tả đạo. Ai không tin theo và phản đối những người
đứng đầu đảng, tức là những bậc giáo chủ, thì là người phản đạo, tất phải trừng
trị rất nghiêm. Vì vậy mới có sự tàn sát những người trong đảng cộng sản theo
Trotsky, chủ Cộng sản Ðệ Tứ Quốc tế, là một chi cộng sản phản đối Sử Ta Lin, chủ
Cộng sản Ðệ Tam Quốc tế.
Vậy những tín đồ cộng sản phải là những người cuồng tín và chỉ biết có đời sống
vật chất mà thôi, ngoài ra không có gì nữa. Sống có một đời rồi hết, nên ai nấy
chỉ lo làm cho mình được mọi điều thắng lợi, sá chi những điều phúc họa thiện
ác.
Về đường thực tế, các đặc sắc của cộng sản là không nhận có luân thường đạo lý,
không biết có nhân nghĩa đạo đức như người ta vẫn tin tưởng. Người cộng sản cho
cái điều đó là hủ tục của xã hội phong kiến thời xưa, đặt ra để lừa dối dân
chúng, nên họ tìm cách xóa bỏ hết. Ai tin chỗ ấy là người sáng suốt, là người
giác ngộ, ai không tin là người mờ tối, là người mê muội. Vì có tư tưởng như thế,
cho nên cha con, anh em, bè bạn không có tình nghĩa gì cả, chỉ biết tôn trọng
chủ nghĩa của cộng sản và phục tòng những người cầm quyền của đảng, ngoại giả,
giết hại lẫn nhau, lừa đảo nhau: hễ ai làm những việc mà lợi cho đảng là người
giỏi, người tốt. Gia đình, xã hội, phong tục, chế độ cũ đều bỏ hết, bỏ đến tận
cội rễ, để thành lập xã hội mới. Cái xã hội mới ấy không tranh đấu cho quốc gia
hay cho dân tộc. Dù có nói tranh đấu cho quốc gia hay cho dân tộc nữa, cũng chỉ
là cái phương pháp dùng tạm thời trong một cơ hội nào để cho được việc mà thôi,
chứ mục đích cốt yếu là tranh đấu cho giai cấp vô sản. Khi ở đâu sự tranh đấu
cho giai cấp ấy được thắng lợi, thì cứ tranh đấu mãi để bảo vệ quyền lợi của
giai cấp ấy và xóa bỏ hết những cương giới nước nọ với nước kia để thực hiện một
thế giới đại đồng, đặt dưới quyền chỉ huy của giáo chủ cộng sản ở bên Nga. Vì vậy
cho nên bất kỳ nước nào đã theo cộng sản là phải phục tùng mệnh lệnh bên Nga,
còn nước nào tuy theo chế độ cộng sản, nhưng còn muốn giữ tư tưởng quốc gia như
nước Nam Phu Lạp Tư (Yougoslavie) bên Ðông Âu là bị trục xuất ra ngoài hội nghị
của các nước cộng sản.
Cái phương thuật của đảng cộng sản bên Nga không khéo chỗ ở ấy, tuy nói là bài
trừ đế quốc chủ nghĩa và tiêu diệt những chế đô độc tài áp chế đời xưa, nhưng lại
áp dụng chế độ độc tài áp chế hà khốc và tàn ác hơn thời xưa, và gây ra một thứ
đế quốc chủ nghĩa theo một danh hiệu khác, để tự mình thống trị hết thiên hạ.
Thành ra các nước đã theo cộng sản đều phải là những nước phụ thuộc nước Nga,
cũng như bên Tàu ngày xưa các nước chư hầu phải phục tùng mệnh lệnh thiên tử.
Thì ra trong thế gian này chẳng có gì là mới lạ. So chế độ cộng sản ở nước Nga
ngày nay có khác gì chế độ nhà Tần thời chiến quốc bên Tàủ Có khác là ở những
phương tiện theo khoa học và những mánh khóe hiện thời mà thôi, còn thì cũng
tàn bạo gian trá như thế, và cũng dùng những quyền mưu quỉ quyệt để thống trị hết
cả các nước.
Ðảng cộng sản đã có cái tổ chức rất đúng khoa học, đảng viên lại giữ kỷ luật rất
nghiêm, rất chịu khó làm việc và có tín lực rất mạnh. Ai theo đảng là đắm đuối
vào chủ nghĩa của đảng, có lâm nguy nan gì thì cho là một vinh hạnh được tuẫn tử
vì đảng. Về sự hành động thì đảng cộng sản chuyên dùng những thủ đoạn quỉ quyệt,
nên tuy có thắng lợi mà những người trí thức ít người theo. Cũng vì vậy mà họ bài
trừ trí thức và chỉ ưa dùng đàn bà, trẻ con và những người lao động là hạng người
dễ khuyến dụ, dễ lừa dối.
Người cộng sản, khi đã hành động, hay dùng đến chữ giải phóng. Theo việc làm của
họ, tôi vẫn chưa hiểu rõ nghĩa hai chữ ấy. Có phải trước kia có cái cũi giam
người, bây giờ họ đem cái cũi kiểu mới đến bên cạnh rồi bảo người ta chạy sang
cái cũi mới ấy, thế gọi là giải phóng không? Nếu cái nghĩa giải phóng là thế,
thì cũi cũ hay cũi mới cũng vẫn là cái cũi, chứ có hơn gì?
Cứ như ý tôi, thì giải phóng phải theo đúng cái lẽ công bằng, làm cho người ta
được ung dung thư thái, được hành động trong một cái khuôn khổ rộng rãi, ai nấy
biết trọng quyền lợi của mọi người theo pháp luật đã định, không bị đàn áp và lừa
dối, không bị bắt bớ và giết hại một cách ám muội, oan ức.
Ðàng này tôi thấy chế độ các nước cộng sản giống nhau như in cái chế độ chuyên
chế thuở xưa. Người nào nói xấu hay công kích những người cầm quyền của đảng là
phải tội bị đày, bị giết. Ai không sốt sắng theo mình thì bị tình nghi, phải chịu
mọi điều phiền khổ. Nhân dân trong nước vẫn bị đàn áp lầm than khổ sở, riêng có
một số ít người có địa vị to lớn là được sung sướng. Như thế thì giải phóng ở
đâủ Giải phóng gì mà cả chính thể một nước phải nương cậy ở những đội trinh
thám để đi rình mò và tố cáo hết thảy mọi người. Hễ ai vô ý nói lỡ một câu là bị
tình nghi có khi bị bắt, bị đày v...v... thành ra nhân dân trong xã hội ấy lúc
nào cũng nơm nớp lo sợ, không biết ai là bạn là thù, mất hẳn sinh thú ở đời, thật
trái với lời nói thiên đường ở cõi trần.
Trong những lời tuyên truyền của Việt Minh, thấy luôn luôn nói nào là hạnh
phúc, nào là tự do, bình đẳng, mà sự thật thì trái ngược tất cả. Những lối họ
dùng là nói dối, đánh lừa cướp bóc, giết hại tàn phá, không kiêng dè gì cả, miễn
làm cho người ta mắc lừa hay sợ mà theo mình là được. Xem như lúc đầu Việt Minh
tuyên truyền rầm rĩ lên rằng: "Nước Việt Nam đã được các nước Ðồng Minh
cho hoàn toàn độc lập, và dân được tha hết các thứ thuế". Thôi thì chỗ dân
gian nghe nói thế chạy ùa ùa theo. Sau chẳng thấy độc lập đâu cả và dân lại phải
đóng góp nặng hơn trước. Khi Việt Minh đã nắm quyền binh rồi, lại định các ngạch
thuế, có người hỏi họ: "Sao trước kia các ông bảo tha hết các thứ thuế rồi
kia mà?" Họ trả lời: "Ấy trước nói tha thuế, nhưng bây giờ chính phủ
cần có thuế để làm mọi việc". Nói thế thì uy tín của chính phủ để đâủ
Cái thủ đoạn của Việt Minh là dùng mọi cách bạo ngược, tàn nhẫn, giả dối, lừa đảo
để cho được việc trong một lúc. Ngay như họ đối với Việt Nam Quốc dân đảng nay
nói là đoàn kết, mai nói đoàn kết, nhưng họ vẫn đánh úp, vẫn bao vây cho tuyệt
lương thực. Khi họ đánh được thì giết phá, đánh không được thì lại đoàn kết, rồi
cách ngày lại đánh phá. Dân tình thấy thế thật là ngao ngán chán nản, nhưng chỉ
ngấm ngầm trong bụng mà không dám nói ra. Nên dân gian thường có câu "nói
như Vẹm". Vẹm là do hai chữ Việt Minh viết tắt V M, đọc nhanh mà thành ra.
Chính phủ Việt Minh đối với ông Bảo Ðại rất là đơn bạc, nhưng bề ngoài vẫn làm
ra bộ thân thiện. Họ để ông ở nhà của viên đốc lý Hà Nội ở trước, song đồ đạc
không có; chỗ nằm ngủ, đến cái mùng ông cũng phải đi mượn. Cơm nước thì họ cử một
người hào phú trù liệu cho ông. Song mỗi khi ông đến chỗ dân chúng, nhân dân rất
hoan nghinh và các phái viên ngoại quốc như Tàu và Mỹ rất kính trọng và thường
chú ý đến ông.
Việt Minh thấy dân chúng kính mến ông Bảo Ðại và người ngoại quốc để ý đến ông,
họ bèn đem ông vào ở Sầm Sơn trong Thanh Hóa, rồi sau lại đem ông lên Phủ Thọ
Xuân, thành ra ông mắc phải bệnh nóng lạnh ngã nước, sang Hương Cảng chữa mãi
không khỏi. Sau cuộc tổng tuyển cử vào quảng tháng giêng năm 1946, Việt Minh mới
để ông trở về Hà Nội. Khi Việt Minh lập xong chính phủ do quốc hội chuẩn y rồi,
họ thấy dân chúng và người ngoại quốc có nhiều cảm tình đối với ông Bảo Ðại và
lại biết quân Pháp sắp vào Bắc Trung Bộ, họ sợ để ông ở Hà Nội có xảy ra sự biến
gì chăng, mới bày ra cách lập một phái đoàn sang Trùng Khánh tỏ tình thân thiện
với nước Tàu.
Cứ như ý riêng của tôi, thì việc ấy ông Hồ Chí Minh có thể mưu với những tướng
Tàu là bọn Lư Hán và Tiêu Văn, nói rằng chủ tịch Tưởng Giới Thạch có điện mời
ông Bảo Ðại sang Trung Hoa chơi. Vì lúc ấy bọn tướng Tàu đã lấy tiền của ông Hồ,
nên bảo gì chẳng được. Hãy xem như sau khi ông Hồ đã ký hiệp ước với Pháp, ông
phó chủ tịch Nguyễn Hải Thần bỏ sang Tàu, tướng Tiêu Văn cứ chạy theo cụ Nguyễn
để cố mời cụ trở về Hà Nội làm việc, thì biết dù sao đi nữa, việc lập một phái
đoàn để đưa ông Bảo Ðại sang Tàu có tính cách vội vàng và bí mật lắm. Phái đoàn
ấy để ông Bảo Ðại đứng đầu, có mấy người Việt Minh và mấy người Quốc dân đảng
đi theo. Hôm tôi đến thăm ông lần đầu, ông nói qua việc ấy tôi nghe. Tôi cũng
khuyên ông đi ra ngoài, vì ở trong nước có nhiều sự nguy hiểm cho ông. Song tôi
tưởng còn lâu mới đi, nào ngờ cách bốn hôm sau tôi đến thì ông đã đi hôm trước
rồi. Sang đến Trùng Khánh, chủ tịch Tưởng Giới Thạch có tiếp ông tử tế. Song mấy
người Việt Minh và Quốc dân đảng bỏ ông ở bên ấy không để tiền nong gì cho ông,
ông phải vay mà tiêu. Còn hoàng hậu và mấy người con, ông Hồ có hứa rồi sẽ cho
sang sau, nhưng rồi cũng không cho sang. Lúc ấy chính phủ Trung Hoa đang dọn về
Nam Kinh, có mời ông về đấy, nhưng ông từ chối rồi về ở Hương Cảng.
Sau chính phủ Việt Minh gửi thư sang bảo ông cứ ở bên Tàu đừng về nữa. Xem thế
cũng rõ cái ý chính phủ Việt Minh là muốn đưa ông Bảo Ðại ra ngoài để họ dễ làm
việc và khỏi lo ngại về việc có thể xảy ra được. Ðó là mưu sự của người, nhưng
biết đâu lại không phải là ý trời xui khiến ra như thế, để ông ra khỏi chỗ nguy
hiểm ở trong nước.
Chương 8
Sự Giao Thiệp Của Chính Phủ Việt Nam Với Nước Pháp
Việc khó
khăn lúc bấy giờ là việc đối phó với nước Pháp, mà tôi cho là cách ngoại giao của
chính phủ có nhiều chỗ hớ hênh. Lúc đầu mới có lâm thời chính phủ, có người
phái viên Mỹ đến bảo ông Bảo Ðại rằng: "Chính phủ Việt Nam có cần tiền để
kiến thiết thì người Mỹ sẵn sàng cho vay". Ông liền đến bảo ông bộ trưởng
tài chính thì ông ấy chối phắt đi, nói rằng: "Chính phủ Việt Nam không cần
tiền người Mỹ".
Trước khi nước Pháp đem quân vào bắc bộ, chính phủ Pháp mở cuộc điều đình với
chính phủ Trung Hoa ở Trùng Khánh để nước Tàu rút hết quân về và để nước Pháp
thu lại chính quyền. Lúc ấy người ta nói rằng chính phủ Trung Hoa có điện sang
cho chính phủ Việt Minh cho đại biểu sang dự thính trong khi đàm phán. Chính phủ
Việt Minh làm thinh không trả lời.
Khi chính phủ Pháp ký kết hiệp ước với chính phủ Trung Hoa rồi, mới trù tính
đem quân ra bắc bộ, Cao cấp ủy viên nước Pháp lúc bấy giờ là hải quân trung tướng
D'Argenlieu có ra vịnh Hạ Long mời ông Hồ Chí Minh xuống nói chuyện. Ông đi với
ông Nguyễn Tường Tam, bộ trưởng bộ ngoại giao và mấy người khác nữa. Xuống đến
tàu, chỉ có mình ông Hồ được mời vào buồng nói chuyện, còn mọi người đứng ở
ngoài. Xong việc nói chuyện với chiếc tàu chiến rồi, cao cấp ủy viên ông
Sainteny thay mặt để lên Hà Nội cùng với ông Hồ Chí Minh và Vũ Hồng Khanh, đại
biểu chính phủ Việt Nam ký tờ hòa ước ngày mùng 6 tháng ba năm 1946. Bản hiệp ước
sơ bộ có ba khoản:
Khoản thứ nhất: "Chính phủ nước Pháp nhận nước Việt Nam Cộng Hòa là một nước
tự do có chính phủ có quốc hội, có quân đội và có tài chính, dự vào liên bang
Ðông Dương và Liên Hiệp Pháp. Về việc hợp nhất ba kỳ thì chính phủ Pháp cam
đoan thừa nhận sự quyết định của dân chúng sau cuộc trưng cầu ý kiến".
Khoản thứ hai: "Chính phủ Việt Nam phải lấy tình thân thiện mà đón tiếp
quân đội Pháp chiếu theo những thỏa hiệp quốc tế, vào thay những quân Pháp đã
đóng trong nước. Có bản phụ ước đính theo hiệp ước này định rõ cái thể cách về
việc luân chuyển quân đội ấy".
Khoản thứ ba: "Sau khi hai bên đã ký tên rồi, thì phải thi hành ngay những
điều đã định trong tờ hiệp ước này và mỗi bên phải tìm các phương tiện để đình
hết thảy cuộc xung đột ở các nơi, quân đội hai bên ở đâu cứ đóng ở đấy, và phải
gây ra một không khí hòa hảo để mở cuộc thương thuyết theo tình thân thiện và
chân thật. Cuộc thương thuyết ấy sẽ bàn về:
Việc ngoại
giao của nước Việt Nam với các nước ngoại quốc
Quyền
pháp tương lai của Ðông Dương
Những quyền
lợi kinh tế và văn hóa của Pháp ở Việt Nam. Về mặt quân sự thì có bản phụ ước
sau này, cùng ký một ngày với bản hiệp ước sơ bộ vừa nói trên:
Quân đội
thay thế quân đội Trung Hoa (tức là từ vĩ tuyến 16 trở ra) gồm có:
10.000
quân Việt Nam có sĩ quan Việt Nam chỉ huy, để tùy tư lệnh Pháp sử dụng, nhưng vẫn
thuộc quyền chính phủ Việt Nam.
15.000
quân Pháp, kể cả quân Pháp hiện đang đóng trong xứ từ phía bắc vĩ tuyến 16 trở
ra. Quân đội ấy quê quán ở nước Pháp, trừ quân sang canh giữ tù binh Nhật Bản
không kể.
Hết thảy
những quân đội ấy thuộc dưới quyền chỉ huy của Pháp, có đại biểu Việt Nam tham
dự, sự đóng trại và cách dùng những quân đội ấy sẽ định sau, khi quân Pháp đã đổ
bộ, ở hội đồng của Tham mưu bộ Pháp và Việt. Các ủy ban Pháp và Việt sẽ đặt
trong các giai cấp để giữ cái tinh thần về sự hợp tác thân thiện trong sự liên
lạc giữa quân Pháp và Việt.
Những
toán quân đội của Pháp đi lại luân chuyển chia làm ba hạng:
Những
toán quân canh giữ tù binh Nhật Bản. Những toán quân ấy hạn không quá sáu tháng
sẽ rút về, khi tù binh đã đem đi hết.
Những
toán quân có phận sự phải hợp tác với quân Việt Nam để giữ trật tự và an ninh
trong lãnh thổ Việt Nam. Hạng quân này cứ mỗi năm triệt hồi 1% (một phần trăm)
và thay bằng quân Việt Nam, hạn trong năm năm không còn quân Pháp thuộc hạng
này đóng tại Việt Nam nữa.
Những
toán quân phải giữ những nơi căn cứ ở Việt Nam thì đóng ở đấy, chỗ đồn trại phải
định giới hạn rõ ràng.
Chính phủ
Pháp cam đoan không dùng lính Nhật Bản về việc binh bị.
Ký tên: Sainteny-Salan, Võ Nguyên Giáp.
Ðó là những Hiệp ước ký ngày mùng 6 tháng ba năm 1946 của chính phủ Việt Minh
do ông Hồ Chí Minh làm chủ tịch đã thỏa thuận với Pháp. Lúc bấy giờ người Pháp
gọi nước Việt Nam là kể từ trung bộ trở ra mà thôi, còn đất Nam Bộ thì phải đợi
khi nào trưng cầu dân ý rồi mới định được.
Xem những bản Hiệp ước, thì chẳng thấy đâu là thống nhất và đâu là hoàn toàn độc
lập như Việt Minh đã tuyên truyền rầm rĩ từ lúc đầu.
Tại sao chính phủ Việt Minh lại chịu ký những tờ Hiệp ước ấy? Ðó là câu hỏi ở đầu
lưỡi mọi người. Việt Minh tự biết chưa có đủ thế lực chống với Pháp, và quân
Tàu đến đóng từ vĩ tuyến 16 trở ra, ở trong lại có Quốc dân đảng nhờ quân Tàu
binh vực, hoạt động rất mạnh. Họ nghĩ hãy ký với nước Pháp để tạm yên, rồi chờ
quân Tàu rút xong, sẽ trừ hết Quốc dân đảng, thống nhất hết thảy các lực lượng,
lúc ấy sẽ xoay sang với quân Pháp. Vả lại lúc ấy Việt Minh còn có cái hy vọng
là đảng cộng sản Pháp sẽ thắng lợi trong cuộc tuyển cử bên Pháp. Hễ bên Pháp mà
đảng cộng sản lên cầm quyền, thì công việc bên Việt Nam sẽ giải quyết dễ dàng
mau chóng hơn.
Sau Hiệp ước sơ bộ ngày mùng 6 tháng ba, khi quân Pháp đã vào bắc bộ và trung bộ
rồi, còn có hội đồng bộ tham mưu ngày mùng 3 tháng tư năm 1946, định các chi tiết
về những điều đã nói ở bản phụ ước.
Bên người Pháp thì cái kế hoạch là muốn từ từ, trước hết cắt đứt Nam Bộ ra
ngoài nước Việt Nam. Vậy nên vừa ký bản Hiệp ước sơ bộ ngày mùng 6 tháng 3 thì
đến ngày 26 tháng ba đã họp tư vấn hội nghị có độ mười người, gồm cả Pháp và Việt
để lập ra Nam Kỳ Cộng Hòa Quốc và cử đại tá Nguyễn Văn Xuân làm phó chủ tịch.
Bác sĩ Nguyễn Văn Thinh làm được mấy tháng, thấy người Pháp không cho mình được
quyền tự chủ và lại bị người trong nước thóa mạ, mới thất vọng tự tử. Người
Pháp lại đem y sĩ Lê Văn Hoạch lên thay, đại tá Nguyễn Văn Xuân bỏ sang Pháp, rồi
được thăng chức lục quân thiếu tướng.
Hiệp ước mùng 6 tháng ba chỉ là một Hiệp ước sơ bộ mà thôi, tất phải có một hội
nghị chính thức giữa nước Pháp và Việt để định rõ cái địa vị của hai nước liên
lạc với nhau. Nhưng trước khi đi đến hội nghị chính thức ấy, người Pháp mở một
hội nghị dự bị ở Ðà Lạt để đại biểu hai bên gặp nhau và biết quan điểm của
nhau. Vậy khởi đầu ngày 17 tháng tư đến ngày 12 tháng năm năm 1946, đại biểu
hai bên họp ở Ðà Lạt. Song vì quan điểm mỗi bên một khác thành ra hội nghị đó
không có kết quả gì cả.
Tuy hội nghị Ðà Lạt không có kết quả nhưng cũng làm người ta biết rõ thái độ và
quan điểm của hai bên. Hai bên định tháng bảy năm ấy sẽ họp hội nghị chính thức
ở Fontaineblou bên Pháp để giải quyết cho xong vấn đề Pháp Việt. Ðó là cái tình
thế gay go giữa nước Pháp và Việt Nam, sau sáu tháng chính phủ Việt Minh lên cầm
quyền.
Dân tình trong nước đối với chính phủ Việt Minh sau khi ký bản hiệp ước ngày
mùng 6 tháng ba và sự thất bại ở Ðà Lạt, ai nấy đều chán nản và lại thấy việc
chính trị rối beng, không có trật tự gì cả, thành ra người ta lại tức giận
thêm.
Lúc ấy cái nếp cai trị cũ đã bỏ hết, ở các nơi đều có Nhân dân Ủy ban làm việc.
Những ủy viên trong những ủy ban ấy phần nhiều là những người vô học, thường là
thợ thuyền hay phu phen, được khi có quyền trong tay làm điều tàn ngược, bắt
người lấy của, giết hại những người không theo đảng họ, hay vì tư thù hờn oán
mà chém giết một cách tàn nhẫn. Ai có dị nghị điều gì, thì cho là phản động, là
Việt gian, bị bắt bớ, đánh đập tàn nhẫn, đâu đâu cũng náo động cả lên. Ai cũng tự
hỏi rằng: nếu như thế này mãi, thì nhân dân sống làm saỏ Vậy nên mọi người đều
mong có sự thay đổi để những người đứng đắn ra làm việc cho dân đỡ khổ. Song
trong cái hoàn cảnh ấy người đứng đắn ra làm việc sao được. Ông Huỳnh Thúc
Kháng làm Bộ trưởng bộ nội vụ cũng phải khoanh tay ngồi nhìn, ông Bùi Bằng Ðoàn
làm thanh tra chính trị, sang Gia Lâm khám xét việc gì bị ủy ban nhân dân bắt,
chính phủ phải phái binh lính sang mới được tha về. Thành thử lúc ấy ngoài những
người cộng sản ra, không ai làm gì được.
Một đàng dân ta oán Việt Minh, một đàng sau Hiệp ước sơ bộ ký với chính phủ Việt
Minh, quân Pháp vào đóng ở Hải Phòng, Hà Nội, Nam Ðịnh v...v... cái thái độ của
quân Pháp lúc ấy, nhất là ở Hà Nội và Hải Phòng tung hoành bạo ngược, rõ rệt là
có ý khiêu khích, làm cho ai cũng uất ức tức giận.
Ý người Pháp là muốn dần dần dùng vũ lực đàn áp Việt Minh để lập lại chủ nghĩa
thuộc địa như trước. Việt Minh cũng biết rõ như thế, nhưng chỉ có hai con đường:
một là chịu lép một bề, để cho người Pháp điều khiển, như thế lại trái với chủ
nghĩa của họ mà dân chúng sẽ không ai theo nữa, tất là rồi cũng đến chỗ tiêu diệt.
Hai là tìm cách phòng bị để chống với Pháp, trước là hợp với cái lòng ái quốc của
dân chúng, dù cái mục đích cốt yếu của họ không phải là vì quốc gia, nhưng họ
phải lợi dụng hai chữ quốc gia để chống với quân địch mà đứng vào cái địa vị
tranh đấu cho nền độc lập nước nhà. Lẽ tất nhiên là họ phải đi vào con đường thứ
hai. Bởi vậy, việc điều đình cứ điều đình, việc chiến đấu cứ tiến hành dự bị.
Chương 9
Đi sang Tàu
Hà Nội, tôi trông thấy cách hành động của người Pháp và của Việt
Minh, biết là thế nào cũng có xung đột lớn. Tôi nghĩ: ở đây rồi trong cuộc binh
lửa, ngọc đá đều tan thì ở sao được. Một bên Việt Minh, một bên quân Pháp,
trong cuộc chiến tranh, ai biết là ai. Mà đi thì đi đâu? Bấy giờ tôi có biết mấy
người Quốc dân đảng, họ nói rằng: "Chúng tôi có đủ các cơ quan làm việc
bên Tàu, nay nhân có ông Bảo Ðại ở bên ấy và nghe nói ông đang vận động với các
nước đồng minh để củng cố địa vị nước Việt Nam. Cụ nên sang bên ấy rồi cùng ông
Bảo Ðại làm việc, may ra có ích lợi cho nước. Nếu cụ bằng lòng đi, thì chúng
tôi có thể thu xếp mọi việc cho cụ đi".
Tôi nói: "Bây giờ tôi già rồi và lại có bệnh tật chẳng làm gì được nữa,
nhưng tôi cũng muốn đi, để tránh cái họa binh lửa sắp đến đây. Vậy để tôi nghĩ
xem thế nào, rồi tôi trả lời". Tôi thấy những người bên Tàu về nói lại là
họ có các cơ quan tổ chức chu đáo ở bên ấy và họ muốn giúp đỡ tôi, nên tôi đã
có cái hứng thú muốn đi.
Tôi đem chuyện ấy nói với mấy người bạn thân, người thì bảo nên đi, người lại bảo
đi chẳng ích gì, dù sao Việt Minh cũng phải nhượng bộ, chắc không đến nỗi có
chiến tranh. Song tôi thấy cái không khí không sao tránh khỏi sự chiến tranh được,
và muốn ra ngoài xem những công việc của các nhà cách mạng xưa nay tuyên truyền
rầm rĩ, nếu có thật mà làm được việc gì càng hay, nếu không cũng là một dịp cho
ta ra khỏi cái hoàn cảnh nguy hiểm này. Tôi bèn quyết định đi và nhờ mấy người
Quốc dân đảng thu xếp mọi việc cho tôi đi.
Trước tôi còn muốn đem mấy người bạn thân cùng đi với tôi. Việc đi như thế là
phải giữ kín, nhưng không ngờ mấy người lo liệu việc ấy làm lộ chuyện, thành ra
không đi được. Vì vậy mà Việt Minh để ý đến tôi và cho người rình mò ở gần nhà
tôi.
Lúc ấy ông Hồ Chí Minh sửa soạn sang Pháp và cử một phái đoàn có ông Nguyễn Tường
Tam, bộ trưởng bộ ngoại giao, cũng sang Pháp dự hội nghị Fontainebleau để giải
quyết vấn đề Việt Nam. Ðến ngày cuối cùng, ông Nguyễn Tường Tam cáo bệnh ở lại
và xin từ chức. Chính phủ Việt Minh cử Phạm Văn Ðồng lên thay làm chủ tịch phái
đoàn. Phái đoàn đi thì đi, nhưng không ai chắc đã thành công được.
Bấy giờ là cuối tháng 5 năm 1946, quân Tàu đã rút về gần hết, những người Quốc
dân đảng đến dục tôi hãy đi trước một mình đã, rồi những người khác sẽ đi sau.
Họ cử một người y sĩ là ông Nguyễn Văn Mão đi với tôi, lấy vé tàu bay sang Côn
Minh rồi lên Trùng Khánh. Mọi việc thu xếp đâu đấy, đến ngày mai đi, tối hôm
trước tôi tới nhà một người Quốc dân đảng, sáng hôm sau đi lên phi trường bay
Gia Lâm, thì được tin phi công bên Tàu đình công, tàu bay không có, chờ chuyến
tàu bay sau. Tôi trở về nhà không tiện, lại phải đến ở nhà một người Quốc dân đảng
khác.
Chờ đến sáu bảy ngày mà tàu bay vẫn không có. Mấy người Quốc dân đảng đến bảo
tôi rằng: "Cụ đã định đi mà chùng chình mãi không nên. Hay là chúng tôi lấy
xe hơi đưa cụ đi đường bộ lên Lạng Sơn, rồi từ đó đi thẳng sang Nam Ninh. bên ấy
có ông Nguyễn Hải Thần, sẽ trù liệu mọi việc cho cụ đi Nam Kinh gặp ông Bảo Ðại.
Lúc ấy ông Nguyễn Hải Thần đã bỏ chính phủ Việt Minh chạy sang ở bên Tàu rồi.
Bấy giờ tôi rất phân vân, đi cũng dở, về cũng dở, sau thấy mấy người nói mãi,
tôi mới thuận. Họ liền đi điều đình với quân đội Tàu, cho một người trung hiệu
Tàu làm thông ngôn đưa chúng tôi đi. Lúc đi các bạn đưa cho tôi một vạn bạc
Ðông Dương để làm lộ phí, bảo rằng: "Sang bên Tàu đã có trụ sở cung cấp đủ
cả, không phải lo ngại gì". Ông Mão cũng đem đi độ bốn năm ngàn. Tất cả đổi
ra được hơn tám vạn quan kim tiền Tàu.
Chiều hôm mùng 2 tháng sáu năm 1946, bốn người chúng tôi lên chiếc xe hơi của
Quốc dân đảng đi đến phủ Lạng Thượng thì xe hỏng, phải cho xe trở lại. Người sĩ
quan Tàu gặp đoàn sáu chiếc xe vận tải của quân đội Tàu, mới điều đình với quản
đoàn xe ấy, cho tôi đi nhờ lên Lạng Sơn, nhưng phải đợi chữa xong xe mới lên được.
Chờ ở phủ Lạng Thượng mất ba ngày ở khách sạn, đến ngày mùng 6 tháng sáu mới đi
Lạng Sơn.
Thành Lạng Sơn bấy giờ thuộc quyền đội quân phục quốc đóng giữ mà chung quanh
thì bị quân Việt Minh bao vây. Ðội quân phục quốc do một người thổ hào tên là
Nông Quốc Long cai quản. Cả đội quân ấy độ vài trăm người có đủ súng ống, nhưng
không hòa hợp với các đội quân khác của Quốc dân đảng.
Chúng tôi lên đến Lạng Sơn, nghe nói ông Nguyễn Hải Thần ở Nam Kinh đã trở về đấy.
Tôi tìm cách gặp ông ấy. Từ trước tôi chưa gặp ông ấy bao giờ, chỉ biết ông và
những người Quốc dân đảng khác theo quân Tàu về nước, tuyên truyền huyên thuyên
mà không thấy làm được việc gì ra trò. Những người trong đám Phục quốc quân ở Lạng
Sơn vì không có lương thực cũng tìm cách lấy tiền chi dụng cho qua ngày. Tôi biết
những người ấy không làm nỗi việc gì, nhưng có những người đi theo ông Nguyễn Hải
Thần ở bên Tàu đã lâu quen biết nhiều người Tàu, tôi muốn gặp ông và rủ ông đi
lên Nam Kinh để gặp ông Bảo Ðại, vì lúc ấy mọi người đều yên chí ông Bảo Ðại đã
ở Nam Kinh rồi. Trước là để tụ họp hết các đảng phái làm một cho có tính cách
duy nhất trong việc hành động, sau là để khi làm việc gì, có tổ chức chắc chắn,
không đến nỗi rời rạc như mọi người đã trông thấy.
Tôi gặp ông Nguyễn Hải Thần ở Lạng Sơn cùng với Vũ Kim Thành và mấy người khác
nữa. Ngồi nói chuyện qua loa rồi hẹn đến hôm sau sẽ nói chuyện dài. Sáng hôm
sau ông Nguyễn Hải Thần đến thăm tôi ở khách sạn. Mới nói được vài câu, thì tướng
Tiêu Văn cho người đến mời ông đi. Trước khi đi, ông hẹn sẽ cho xe đến đón
chúng tôi đến Ðồng Ðăng để nói chuyện cho tiện.
Chúng tôi chờ đến 2 giờ chiều không thấy xe đến, chúng tôi thuê xe hàng mất
1.500 bạc quan kim lên Ðồng Ðăng, nghĩa là mất hơn 300 bạc Ðông Dương mà chỉ có
15 cây số.
Ðến Ðồng Ðăng, nói chuyện với ông Nguyễn Hải Thần thì thấy ông là một người lão
thực, mà tinh thần kém cỏi lắm rồi. Ông có tiếng là người làm cách mệnh đã lâu
năm, mà công việc làm cũng chẳng thấy gì xuất sắc lắm. Tôi ngỏ lời rủ ông đi
Nam Kinh. Ông ưng thuận nhưng lại nói rằng: "Mấy hôm trước có người Quốc
dân đảng lên bàn với tôi về việc ấy. Tôi bảo phải trù liệu cho tôi 120.000 đồng
để tôi lập một đoàn đại biểu 9 người cùng đi với tôi. Vậy ta hãy chờ xem họ trả
lời thế nào, rồi cùng đi một thể. Ông lại nói: "Vả tôi còn phải điện lên
Nam Kinh để lấy xe hơi về đón chúng ta lên".
Chúng tôi ở lại Ðồng Ðăng chờ đến chín, mười ngày, không thấy tin Hà Nội lên mà
cũng không thấy xe ở Nam Kinh xuống đón. Sau cùng ông Nguyễn Hải Thần phải đi
điều đình với người sĩ quan coi việc vận tải của quân đội Tàu để đi nhờ xe của
họ. Sáng sớm ngày 17 tháng sáu mới lên đường. Người sĩ quan Tàu để ông Nguyễn,
tô, và cháu ông Nguyễn cùng ngồi với y trên cái xe jeep. Còn bọn ông Vũ Kim
Thành, Hương Ký, Nghiêm Xuân Việt đi mấy cái xe cam nhong đi trước; để ông Mão
, người sĩ quan và người thông ngôn đi với chúng tôi ở lại chờ một xe cam nhong
sắp đến. Chúng tôi đi từ Ðồng Ðăng đến Nam Kinh chỉ độ hơn 200 cây số mà phải mất
hai ngày, tức là đến chiều tối ngày 18 mới tới nơi.
Ðến Nam Kinh tôi vào ở khách sạn, chờ ông Mão mất hai ngày mới thấy ông và hai
người kia đến. Hỏi ra mới biết ra mới biết rằng cả ngày 17, chúng tôi đi rồi
không thấy xe cam nhong đã hẹn đến. Chờ hôm sau cũng không thấy, bọn ông Mão phải
thuê xe khác mà đi. Dọc đường ông Mão gặp mấy cái nạn rất nguy hiểm, may là
thoát khỏi.
Trong khi chờ đợi mấy người kia, tôi có dịp biết cả ông Nguyễn Thiện Thuật ở gần
Nam Kinh.
Ông trước làm Tán tương quân vụ cuối đời Tự Ðức, rồi sau đứng chỉ huy quân Cần
Vương chống với quân Pháp ở Bãi Sậy.
Bấy giờ tôi bàn với ông Nguyễn Hải Thần xem đi Nam Kinh thì đi đường nào tiện
hơn. Ði lối Côn Minh rất khó và có nhiều trộm cướp, lối Liễu Châu rồi cũng
không có tàu bay. Nếu không có tàu bay, thì ra Hương Cảng đi tàu thủy lên Thượng
Hải. Trước sau ông Nguyễn Hải Thần vẫn nói là cùng đi với chúng tôi.
Mấy hôm tôi ở Ðồng Ðăng và ở Nam Kinh, tôi thường nói chuyện với ông Vũ Kim
Thành, thấy ông là người chơn thực và lại nói thạo tiếng Quảng Ðông. Tôi bàn
riêng với ông đi lên Nam Kinh với tôi, vì đến Nam Kinh người sĩ quan Tàu và người
thông ngôn ở lại. Vũ Kim Thành bằng lòng. Chúng tôi nhất định đến ngày 24 tháng
sáu khởi hành.
Sáng ngày 23, ông Nguyễn Hải Thần còn đến bàn tính cách đi, nhưng đến 6 giờ chiều
ông đến khách sạn nói rằng: "Ngày mai tôi sẽ đưa cụ ra Quảng Châu rồi sẽ
thu xếp cho cụ đi Nam Kinh. Tôi còn phải trở về trù tính việc đánh lấy lại
thành Lạng Sơn đã vào tay Việt Minh rồi, sau họ giao lại cho quân Pháp".
Tôi biết ý ông Nguyễn Hải Thần không muốn đi với tôi, hoặc là trước ông có ý định
đi, nhưng sau ông bị bọn người Tàu muốn giữ ông lại để lợi dụng sang cướp phá
bên biên giới. Ðến 11 giờ đêm, ông lại bảo tôi ông có việc đi gấp, ông không đi
Quảng Châu được, để cho Vũ Kim Thành đưa chúng tôi đi.
Sáng ngày 24, chúng tôi lên xe hơi chở hành khách đi đến chiều tối tới Quí Huyện.
Sáng ngày 26 thuê cái xe con đi Nhung Hí, nhưng vì gặp mưa to và đường xấu, phải
ngủ ở cái quán dọc đường. Sán ngày 27 đến Nhung Hí rồi xuống đò đi đến Ngô
Châu. Ðến nơi xuống thẳng tàu thủy đi Quảng Châu. Ðến 5 giờ chiều tàu mới chạy
và đến 10 giờ sáng hôm sau mới tới nơi. Vào khách sạn rồi Vũ Kim Thành đi tìm
người quen để tính việc đi Nam Kinh.
Chẳng may lúc ấy những người quen với Vũ Kim Thành đi vắng cả, tàu bay không lấy
được, chúng tôi định đi Hương Cảng. Rồi đến ngày mùng 4 xuống chiếc tàu của người
Trung Hoa đi Thượng Hải.
Khi đi trên tàu, chúng tôi gặp một người hạ sĩ quan Tàu từ Nam Kinh về Quảng
Châu rồi trở lên, người ấy vui lòng nhập bọn với chúng tôi để chỉ dẫn đường lối.
Nhờ có người bạn ngẫu nhiên gặp đó, chúng tôi đỡ nhiều nỗi khó khăn.
Ngày mùng 7, tàu vào đậu ở cửa sông Hàng Phố. Sáng ngày mùng 8, tàu vào Thượng
Hải. Chúng tôi lên bờ, đem đồ hành lý ra gửi ở nhà trạm xe lửa, rồi đi ăn cơm,
đến chiều xe lửa đi Nam Kinh. Sáng ngày mùng 9 đến nơi, nhờ người bạn dọc đường
chỉ dẫn cho mới thuê được cái phòng ở khách sạn Ðại Ấn đường Thái Bình Lộ, giá
thuê phòng là 7000 bạc quốc tệ Tàu một ngày. Ngày 11 tôi cùng Vũ Kim Thành đến
Hải ngoại bộ hỏi thăm tin tức ông Bảo Ðại. Gặp ông bộ trưởng ấy là Trần Khánh
Vân, nói rằng: "Ông Bảo Ðại không có ở Nam Kinh. Việc ấy phải sang hỏi ông
Bí thư trưởng Quốc dâng đảng là ông Ngô Thiết Thành".
Ngày 12, chúng tôi đến gặp ông Ngô nói chuyện được ông cho biết ý chính phủ Tàu
muốn ông Bảo Ðại đến Nam Kinh. Tôi hỏi:
„Hiện nay ông Bảo Ðại ở đâu?“
„Nghe nói ông ấy đi từ Trùng Khánh đến Hương Cảng. Ông có thể làm bức điện mời
ông ấy về đây, để tôi gửi đi ngay thì chóng hơn.“
Tôi bảo Vũ Kim Thành thảo ngay bức điện tín đưa cho người thư ký ở tổng bộ Quốc
dân đảng gửi đi. Thế là bao nhiêu sự mong mỏi trong khi đi khó nhọc vất vả dọc
đường đến đó là tiêu tan tất cả.
Nam Kinh lúc đó chẳng có một người Việt Nam nào khác. May nhờ có ông Ngô Thiết
Thành cho người đưa giúp cho 500.000 bạc quốc tệ Tàu (5.000 bạc Ðông Dương) mới
có tiền ở chờ tin ông Bảo Ðại.
Thành Nam Kinh là một nơi thắng cảnh bên Tàu, vì là một thành đã từng đặt làm
kinh đô trong thời Lục Triều, tức là Ngô, Tấn, Tống, Tề, Lương, Trần (222-420)
rồi đến khoảng đầu thế kỷ XIV, nhà minh lúc đó mới dựng nghiệp cũng lập kinh đô
ở đó và xây thành bao bọc chung quanh dài đến hơn 30 cây số. Thành ấy đến nay
hãy còn nguyên, song những cung điện cũ chẳng còn gì cả, chỉ thấy chỗ hoàng
thành cũ còn một mẩu đá hình rồng, người ta nói khi xưa đó là cái cầu trong các
cung điện.
Trong thành có sông có núi, có nhiều chỗ là ruộng đất. Còn các dinh thự và phố
xá ở một khu cũng khá rộng. Song sự sinh hoạt và buôn bán không được náo nhiệt
như ở Thượng Hải hay ở Quảng Châu. phía đông bắc ngoài thành có cái hồ Huyền Vỏ
là một nơi đến mùa nực, người ta đi du ngoạn rất tấp nập.
Những nơi cổ tích mà những thi nhân đời Ðường như Lý Thái Bạch, Lưu Vũ Tích và
Ðỗ Mục nói trong thơ văn là Phượng Hoàng Ðài, Bạch Lộ Châu, Thạch Ðầu, Ô Ly Hạng,
thì nay chỉ còn tên không, chứ không có di tích gì nữa. Sông Tần Hoài chảy từ
phía nam thành rồi vòng qua phía tây trước khi chảy vào Trường Giang. Phía nam
sông Tần Hoài có một nhánh từ thành chảy ra. Phía hữu ngạn nhánh sông ấy có những
phố xá cũ đông đúc và dưới sông có nhiều thuyền chơi để những khách làng chơi đến
đêm đem những ca kỷ xuống hát xướng chơi bời.
Sau khi chúng tôi đến Nam Kinh được mấy ngày, Tổng bộ Quốc dân đảng Tàu có cho
người đem xe đến đưa chúng tôi đi xem lăng Tôn Dật Tiên ở cách thành Nam Kinh độ
10 cây số. Ðường đi rất sạch sẽ và ở chỗ gần lăng người ta trồng rất nhiều cây
thông. Lăng ở trên núi, làm theo kiểu mới có vẻ tráng lệ lắm. Những bậc thang
lên lăng làm rất rộng lớn và khi đến trên lăng trông xuống phong cảnh rất vĩ đại.
Cách chỗ ấy độ vài ba cây số, có lăng vua Minh thái tổ, làm ở chân núi trong một
khoảng đất rộng lớn, sự kiến trúc cũ kỹ và có phần đã đổ nát. Những tượng người
cùng voi ngựa và lạc đà bằng đá ở xa xa mé ngoài cũng đã sứt mẻ, không mấy cái
còn nguyên vẹn.
Trước kia ở Hà Nội, tôi có gặp ông Lưu Bá Ðạt, là người Việt Nam sang bên Tàu
đã lâu và cố mời tôi sang với ông Bảo Ðại đã về Nam Kinh và đã có cơ sở làm việc.
Ðến lúc tôi sang đến nơi, thì chẳng có gì cả, hỏi ra, thì Lưu Bá Ðạt và Lưu Ðức
Trung ở Thượng Hải. Tôi liền điện đi Thượng Hải mời Lưu Ðức Trung lên để bàn
tính mọi việc.
Lúc chúng tôi chờ tin Lưu Ðức Trung chúng tôi ngẫu nhiên gặp một người đàn bà
Việt Nam lấy một người Thượng hiệu Tàu, mới trở về Tàu được vài tháng và cùng ở
chung một khách sạn. Người ấy gặp chúng tôi mừng rỡ lắm, nói là người ở phố
hàng Nón, Hà Nội. Hai người vợ chồng ấy thường đi lại nói chuyện, sau thấy tôi
mắc bệnh đau bụng, lại ngày ngày nấu cháo và làm cơm cho chúng tôi ăn. nơi xa lạ,
gặp được người xứ sở thật là quý hóa.
Chiều ngày 14 tháng bảy, Lưu Ðức Trung và Trần Quang Tuyên ở Thượng Hải lên, gặp
nhau mừng rỡ quá. Ông Lưu đi lấy buồng ở khách sạn Tân An thuộc con đường Trung
Sơn Bắc Bộ, rộng rãi và mát mẻ hơn. Hai hôm sau ông Lưu trở về Thượng Hải, để
ông Trần Văn Tuyên ở lại với chúng tôi và nói mấy ngày nữa có bốn người ở Trùng
Khánh là Ðinh Xuân Quảng, Phan Huy Ðàn, Ðặng Văn Sung, và Thường sắp đến Nam
Kinh vào quãng ngày 20 tháng bảy. Mấy người ấy đến, cùng ở một khách sạn với
chúng tôi. Ai nấy đều ngong ngóng được tin ông Bảo Ðại.
Trước khi sang Tàu, tôi biết thế nào rồi Việt Minh và Pháp cũng đánh nhau, nên
tôi có dặn nhà tôi và con tôi rằng: hễ tôi đi rồi, có những người Quốc dân đảng
đã hứa sẽ tìm cách đưa gia quyến tôi sang Tàu, để ở tạm vùng biên giới ít lâu,
chờ cho yên ổn rồi hãy về. Vì lúc ấy, theo lời những người Quốc dân đảng nói
thì ở biên giới Tàu có các tổ chức sẵn sàng của họ. Ngờ đâu là một chuyện vu
vơ, chứ không có một chút gì gọi là có tổ chức. Tôi lên đến Ðồng Ðăng tôi biết
là nhỡ việc rồi, chưa biết tính thế nào mà báo cho vợ con biết để đừng đi nữa.
Vả lúc tôi đi con tôi còn đau nặng, tôi chắc là không đi được. Sau nhân có bọn
Hương Ký mà mấy người nữa chạy từ Móng Cái qua đất Tàu, rồi lên Nam Kinh mà trở
về Ðồng Ðăng. Trong bọn đó có con Hương Ký về Hà Nội, tôi viết mấy chữ nhờ đưa
cho nhà tôi, bảo đừng đi đâu cả. Nhưng người con Hương Ký về lại không đưa cái
giấy ấy. Thành ra khi tôi đang ở Nam Kinh, thì vợ con tôi đi đường bộ không được,
ra Hải Phòng đi tàu thủy tới Hương Cảng, ấy là không may mà lại hóa may, chứ đi
đường bộ thì không biết chết sống thế nào. Khi tôi đi qua Hương Cảng vào ngày mồng
4 tháng bảy, chính là lúc gia quyến tôi và ông Bảo Ðại đã ở Hương Cảng rồi, mà
tôi không biết, cứ đi thẳng lên Thượng Hải.
Chúng tôi ở Nam Kinh đến ngày 28 tháng bảy, có người bí thư của trung ương đảng
bộ Quốc dân đảng Tàu đem cái điện tín của ông Bảo Ðại gửi cho tôi, nói rằng:
"Tôi không có tiền lên Nam Kinh được, gia quyến của cụ cũng ở Hương Cảng".
Ðược tin ấy tôi giật mình. Trong cái tình cảnh eo hẹp này, một mình tôi còn
chưa biết xoay xở ra sao để sống được, nay lại cả gia quyến cùng ra nữa thì làm
thế nào? Thật là lo quá.
Lúc ấy tôi xem lại cái ý những người trong chính phủ Tàu muốn ông Bảo Ðại cùng
ít yếu nhân Việt Nam sang lập một chính phủ Lưu Vong ở Nam Kinh. Song ông Bảo Ðại
thấy rõ tình thế nước Tầu, cho nên ông không đi qua Nam Kinh mà bỏ về Hương Cảng.
Tôi biết cái ý của người Tàu. Tôi đến trung ương đảng bộ Tàu nói giúp tiền cho
tôi đi Hương Cảng để gặp ông Bảo Ðại, rồi nếu thuận tiện, tôi sẽ mời ông ấy đến
Nam Kinh.
Quốc dân đảng Tàu cho tôi vay 1.000.000 bạc quốc tệ (một vạn bạc Ðông Dương) và
tặng tôi thêm 500.000 bạc (5000) để làm lộ phí. Chiều ngày 30 tháng bảy hồi 4
giờ chiều chúng tôi đi xe lửa qua Thượng Hải. Sáng hôm sau đến nơi, chúng tôi đến
khách sạn chỗ Lưu Ðức Trung ở. Tôi nói tình hình cho ông Lưu nghe và nhờ đi lấy
vé tàu bay. Nhờ có giấy của trung ương đảng bộ giới thiệu, nên việc lấy vé tàu
bay cũng nhanh chóng.
Trước chúng tôi định lấy vé tàu bay đi cả ba người, nhưng từ đầu thánh tám trở
đi, giá vé tàu bay phải trả gấp đôi, mỗi người phải trả 270.000 bạc quốc tệ, mà
tiền chúng tôi chỉ còn hơn triệu bạc quốc tệ. Tôi bảo lấy hai vé để Vũ Kim
Thành đi với tôi, còn ông Mão thì bảo ông chịu khó đi tàu thủy với bọn ông Thường.
Ông Mão tỏ ý không bằng lòng, nhưng vì tình thế bắt buộc không làm sao được.
Sáng ngày mùng một tháng tám, Vũ Kim Thành và tôi lên tàu bay, 8 giờ tàu bay cất
cánh, bay được một giờ tự nhiên nghe một tiếng nổ, nhưng tàu vẫn bay, chỉ thay
đổi phương hướng. Thì ra tàu bay hỏng, phải quay về Thượng Hải nhưng không ai
biết. Khi trở về tới nơi mới có giấy báo tàu bay hỏng phải quay trở lại. Ðến 10
giờ hơn chúng tôi phải quay trở lại nhà khách sạn. Ai cũng lấy làm lạ, vì đã thấy
tàu bay rồi, sao lại trở về. Ấy cũng là may, người cầm lái là người Mỹ, đã thạo
việc, biết máy hỏng mà quay trở lại ngay, nếu không mà cứ đi thì có lẽ chết cả.
Sáng hôm sau, 6 giờ lại ra trường bay đi Hương Cảng. Ðến 1 giờ trưa đến nơi.
Ðem hành lý vào để nhà khách sạn rồi tôi cùng Vũ Kim Thành đến Quốc dân đảng bộ
hỏi thăm chỗ ông Bảo Ðại ở. Viên thư ký Quốc dân đảng hết lòng tử tế, đưa chúng
tôi đến khách sạn ông Bảo Ðại và gia quyến tôi ở. Ðến đó gặp vợ con rất là mừng
rỡ, nhưng cái mừng lúc ấy chỉ có được một lát thôi, vì cái lo đến ngay. Lo về nỗi
làm thế nào mà sống ở cái xứ sinh hoạt đắt gấp mười lần bên nước nhà.
Hôm sau tôi gặp ông Bảo Ðại, lời đầu tiên ông nói: "Chúng mình già trẻ mắc
lừa bọn du côn". Tôi đem tình thực trình bày rằng:
„Ngài không về ở Nam Kinh là phải lắm, vì xem tình thế nước Tàu đang có nạn cộng
sản, chính phủ Tàu còn gỡ không ra, họ làm thế nào mà giúp chúng ta. Tuy bề
ngoài thì họ đối đãi tử tế và nói những chuyện giúp đỡ nọ kia, nhưng sự thực
thì họ không thể giúp ta được việc gì ra trò đâu. Vậy chúng ta cứ đứng ở ngoài
chờ xem tình thế biến đổi ra sao sẽ liệu“, ông Bảo Ðại cũng đồng ý như vậy.
Ông lại nói thêm: "Chưa biết chừng bọn Tưởng Giới Thạch cũng phải cuốn gói
chạy ngày nào đấy".
Ấy là câu chuyện nói đầu tháng 8 năm 1946 mà sau hóa ra đúng thật.
Tôi cùng gia quyến ở tạm khách sạn, mỗi ngày là 15 dollars Hương Cảng, giá mỗi
dollars lúc ấy là 7 đồng Ðông Dương, còn tiền ăn không kể, tức là mỗi ngày phải
tiêu đến 30 dollars. Vợ con có gì bán đi để tiêu dùng. Ngày ngày đi tìm thuê một
gian nhà ở, và để cho con đi kiếm việc làm.
Cách ba hôm sau, bọn ông Mão, Sung và ông Thường về Thượng Hải. Ông Mão đòi về
Hà Nội. Tôi thấy ông chán nản lắm rồi, tôi cũng nghĩ ông trở về là phải.
Ông Bảo Ðại ở khách sạn được 10 hôm sau khi tôi đến gặp ông, rồi ông nhờ một
người Tàu thuê cho ông một căn nhà gần trường đua ngựa, ông dọn đến ở đấy. Tôi
đi tìm nhà thuê không được. Một căn nhà rất nhỏ hẹp ở chung với một gia đình
người Tàu mà cũng phải trả bảy tám chục dollars một tháng. Ấy là không kể lúc đến
thuê phải trả một thứ tiền gọi là tiền trả cho người có nhà, ít ra là bảy tám
chục dollars nữa. Nhà thuê không được, công việc con đi làm cũng không có. Làm
thế nào?
Ðặng Văn Sung và Vũ Kim Thành vào Quảng Châu để tìm việc làm. Chúng tôi bàn định
nếu ở bên Việt Nam Quốc dâng đảng có tiếp tế sang được, thì vào cả Quảng Châu lập
một cơ sở rồi tụ tập hết thảy những thanh niên chạy sang Tàu, và thu xếp cho ai
đi học thì đi học, ai làm nghề gì thì tìm việc cho làm, còn ai làm nghề buôn
bán thì lo việc buôn bán v...v... Song đó là những điều dự đoán như vậy mà
thôi, trăm việc phải có tiền mới làm được. Tin tức ở trong nước đợi mãi chẳng
thấy gì cả. Sau thấy ông Ðỗ Ðình Ðạo ra Hương Cảng cũng ra tay không, thành ra
ai cũng ngong ngóng tưởng đợi có tiền đưa ra thì khởi đầu tổ chức mọi việc.
Sau thấy Vũ Kim Thành và Ðặng Văn Sung ở Quảng Châu ra bảo tôi vào để gặp tướng
Trương Phát Khuê là chủ nhiệm quân sự cả vùng Quảng Ðông và Quảng Tây để xem có
thể thực hiện được cái chương trình của chúng tôi đã dự định không. Hôm 19
tháng tám, tôi vào Quảng Châu lại bị tướng Tiêu Văn ở bên Việt Nam trước,làm mọi
điều khó dễ, thành ra tôi lại phải trở ra Hương Cảng không gặp họ Trương.
Lúc ấy ông Bảo Ðại ở cái nhà mới thuê không tiện, ông để cái nhà ấy cho tôi ở,
chỉ phải trả mỗi tháng 120 dollars mà không mất tiền trà. Song chủ nhà giao hẹn
chỉ được ở ba tháng thì phải trả lại cho người thuê cũ.
Cách ít lâu nghe tin ông Nguyễn Tường Tam ở Côn Minh đã lên Nam Kinh, rồi lại
thấy ông Nguyễn Hải Thần cũng ra Quảng Châu và cho người mời tôi ra nói chuyện.
Tôi vào gặp ông, mới biết ý ông muốn lên Nam Kinh. Lúc ấy quốc hội Trung Hoa sắp
họp để chuẩn bị hiếp pháp mới.
Ngồi nói chuyện với ông Nguyễn Hải Thần, tôi nói: "Tôi xem nước Tàu không
giúp ta về đường thực tế và ngoại giao đâu, cụ đi vô ích. Nhưng nếu cụ đã định
đi, thì nên xin chính phủ Tàu cho chúng ta một cơ sở ở Quảng Châu để tụ tập các
thanh niên Việt Nam chạy sang đây được ở với nhau và nuôi nhau cho khỏi đói khổ".
Ông Nguyễn nhận lời làm việc ấy. Ông lại bảo tôi nên vào gặp tướng Trương Phát
Khuê.
Tôi vào Quảng Châu lần này, có gặp một người đàn bà nói là cháu ông Tôn Thất
Thuyết. Khi ông chạy sang Tàu đến cư trú ở vùng Nam Hùng phía bắc tỉnh Quảng
Ðông, và mất ở đấy, con cháu thành ra người Tàu cả.
Tôi trở về Hương Cảng, quanh quẩn đã sắp hết hạn ba tháng thuê nhà. Tìm đâu
cũng không thuê được nhà khác. Con tôi vẫn không tìm được việc làm. Tình thế rất
bối rối, Ðặng Văn Sung định tìm cách về nước xem thế nào. Ðến khi đi chiếc tàu
con của người Tàu Bắc Hải, chiếc tàu ấy chở đồ nặng quá, ra khỏi Hương Cảng được
ít lâu thì tàu đắm. Ông Sung may khỏi chết đuối, lại trở về quần áo mất sạch.
Khi ấy ở Hương Cảng tôi có biết một người Trung Hoa họ Lý, có nhà buôn bán xuất
nhập cảng ở Hà Nội và Hải Phòng, có giúp tôi hai lần, mỗi lần 2.000 dollars,
lúc ấy tính vào khoảng hơn ba vạn bạc Ðông Dương. Nhờ có món tiền ấy tôi mới
duy trì được mấy tháng. Sau tôi nghĩ ở Hương Cảng ăn tiêu đắt quá mà nhà không
thuê được, chi bằng dọn vào Quảng Châu ở, cơm gạo còn rẻ hơn. Tôi đem việc ấy
bàn với Ðặng Văn Sung và Vũ Kim Thành, hai người đều đồng ý kiến như vậy.
Ðến cuối tháng 10 năm 1946, chúng tôi đến Quảng Châu, nhờ người họ Từ thuê cho
được cái nhà ở khu Hoàng Xá, gần Sa Diện, mất 120.000 bạc quốc tệ (120 dollars)
tiền trà và mỗi tháng trả tiền thuê nhà là 60.000 quốc tệ (60 dollars).
Tôi về Quảng Châu ở mấy hôm thì Ðặng Văn Sung và Vũ Kim Thành đi Nam Kinh rồi về
Ðông Hưng bên Móng Cáy, cốt để tìm cách liên lạc với các bạn trong nước, mong lấy
được tiền để đem ra làm những việc đã định.
Trước khi đi Vũ Kim Thành đưa Nguyễn Dân Thanh đã nói ở trên đến ở với tôi để
giúp tôi trong khi có giao thiệp với người Tàu và khi tôi có đi đâu, thì đi làm
thông ngôn cho tôi. Rồi sau lại có ông Ðỗ Ðình Ðạo ở Hương Cảng cũng vào ở với
chúng tôi.
Quảng Châu là một thành thị lớn lao vào hạng nhì hạng ba ở nước Tàu, dân cư trù
mật, buôn bán phồn thịnh. Phố xá có nơi đường phố sạch sẽ, nhà cửa rộng lớn,
nhưng có nhiều nơi đường xá còn giữ nguyên vẻ cũ. Giữa đường cứ cách độ trăm
thước tây lại có một khải hoàn môn bằng đá đục chạm theo kiểu cổ, đề những khoa
thi tiến sĩ đời xưa, chắc là để mừng những người thi đỗ về vinh quy. Còn có những
đường, những ngõ lát đá tảng, hai bên có cống rãnh bẩn thỉu, nhà cửa lụp sụp và
không được sạch sẽ lắm.
Phía dưới, giáp bờ sông có một khu đất gọi là Sa Diện, chung quanh có con sông
nhỏ bao bọc, ở trong là những lãnh sự quán, nhà ngân hàng và nhà buôn bán của
ngoại quốc. Ðường xá khu ấy sạch sẽ và không cho xe cộ đi lại.
Ngoài thành thị có thể gọi là Phiên Ngung, tức là nơi Triệu Ðà đóng đô ngày
xưa, nay thấy có mấy cái đồi và mấy cái nhà làm theo kiểu mới. Người ta nói đó
là nơi Tôn Dật Tiên đóng trụ sở hồi Quốc dân đảng mới khởi lên. Ði xa một đoạn
nữa là Hoàng Hoa Cương nơi chôn 72 liệt sĩ trong đảng cách mệnh nổi lên đánh
nhà Thanh vào khoảng hơn 40 năm về trước. Nay hàng năm đến ngày 29 tháng ba
dương lịch có lễ kỷ niệm những liệt sĩ ấy ở đó. Bên cạnh Hoàng Hoa Cương, bên
kia con đường có cái ngôi mộ một người Việt Nam tên Phạm Hồng Thái. Ngày 19
tháng sáu năm 1925 lấy danh hiệu một phóng viên nhà báo, đến ném tạc đạn vào
đám tiệc của người Pháp đãi viên Ðông Dương toàn quyền Merlin, khi viên ấy sang
Sa Diện. Phạm Hồng Thái ném xong chạy trốn, nhảy xuống sông, chết đuối. Người
Tàu đem chôn ở chỗ bây giờ, có dựng cái bia do Hồ Hán Dân viết. đấy đi xuôi một
quãng xa, thì đến khu trường đại học làm trên những ngọn đồi, cây cối sầm uất,
đường xá mát mẻ.
Nước Tàu thì ai cũng biết là một nước rộng lớn và có rất nhiều người, nhưng có
đi qua các nơi mới thấy rõ sự rộng lớn của nước ấy và sự trù mật của dân nước ấy.
Xe chở hành khách chạy trung bình 25 cây số một giờ mà phải chạy năm sáu giờ mới
hết địa hạt một huyện, và có nhiều làng rất trù mật. Những làng bên Tàu không
như bên ta có lũy tre bao bọc chung quanh. Nhà cửa ở các làng làm thành dẫy ở
hai bên đường như ở các thành thị, chen chúc giáp mái nhau. Những nhà mái lợp
ngói, tường xây bằng gạch sống xếp chồng lên không có vôi hồ, rồi quét ngoài
vôi trắng. Nhà làm theo lối một cửa trước và một cửa sau, còn thì không có cửa
sổ hay cửa nào khác nữa, trông xa còn khá, nhưng đến gần thì thấy tiều tụy, vào
trong nhà lại thấy tối tăm và gà lợn ở lẫn với người, thật là bẩn thỉu.
Người Tàu thường ưa ở những cái buồng nhỏ hẹp, khi thấy cái buồng nào rộng, thì
họ lấy gỗ ngăn thành mấy phòng nhỏ để mấy người hay mấy gia đình ở chứ không
thích những buồng rộng rãi và khoáng đãng. Tôi gặp những người đã sang ở bên
ta, nói ta làm nhà để buồng là phí đất. Xem cách làm nhà cửa và những nghệ thuật
về đường trang sức của người Tàu hình như nó phản chiếu cái hình tượng của nước
Tàu. Nhà cửa hay miếu mạo thường làm to lớn vững chắc, có nhiều buồng nhiều
ngõ, và có những kiểu trang sức rậm rạp.
Những người ở thôn quê thì làm ruộng làm vườn rất chăm chỉ. Ði qua thấy ở chỗ đồng
áng có người làm ruộng tát nước như ở bên ta, nhưng họ không tát nước bằng gầu,
mà chỉ tát bằng thứ guồng nhỏ đạp bằng chân. Những người ấy trông có vẻ đói
rách khổ sở. Ðó cũng có lẽ là vì sự chiến tranh và nổi loạn trong mấy chục năm
mà gây ra cái hoàn cảnh thê thảm ấy.
Những nơi thành thị lớn gần mé biển, như Thượng Hải hay Quảng châu, thì sự sinh
hoạt rất náo nhiệt nhưng xét kỹ ra thì còn kém về đường tổ chức. Còn ở nội địa
như ở Nam Kinh cũng có nhà máy điện song những đèn không sáng hơn ngọn đèn dầu
của ta ngày trước. Những cột đèn thì thường làm bằng cây tre nhỏ, tưởng có gió
to thì đổ hết cả. Dân ở đấy thì dùng nước sông đầy bùn. Tôi còn nhớ ở khách sạn
Nam Kinh, sáng dậy người ta cho một chậu nước rửa mặt, để một lát thì bùn đọng ở
đáy chậu một lớp khá dầy. Trời nực ai muốn tắm mất độ 300 bạc quốc tệ, mà người
ta chỉ cho vào cái thùng gỗ độ chừng hai ba thau nước. Người Tàu gọi tắm là lấy
khăn dúng vào nước rồi lau mình, chứ không phải là dúng mình vào nước hay là lấy
nước dội lên mình.
Một hôm tôi mới đến Nam Kinh, trời nóng mấy người rủ nhau đi đến nhà tắm công cộng,
mỗi người phải trả 450 quốc tệ. Người ta đưa cho mỗi người một cái khăn tắm, giống
như cái khăn lau bát của mình. Ðến lúc vào đến buồng tắm, trời ơi, thấy một cái
bể tắm nước đục như nước rửa bát mà có đến năm sau người đầy những mụn nhọt, ghẻ
lở, đang hì hụp trong cái bể ấy. Trông thấy mà rùng mình rồi, còn ai dám tắm nữa.
Song người Tàu quen như thế rồi, không cho là ghê tởm, dơ bẩn nữa.
Tính người Tàu rất cẩu thả, không có làm việc gì cho đúng hẹn. Xe hàng hẹn đúng
6 giờ sáng chạy, thì ít ra cũng phải đợi đến 8, 9 giờ mới bắt đầu đi. Khi có việc
cần kíp đánh điện tín đi chỗ nào, tưởng chừng năm ba ngày là chậm, thế mà phải
đợi hàng tháng mới tới nơi, có khi lại không bao giờ tới. Lúc đầu tôi mới đến
Quảng Châu, liền nhờ một người bạn của Vũ Kim Thành, trong chi bộ Quốc dân đảng,
đưa đến sở bưu điện đánh cái điện tín lên Nam Kinh hỏi một việc, chờ đến mấy
ngày không thấy có tin trả lời. Sau tôi đã lên đến Nam Kinh được hơn hai tuần lễ
cái điện ấy mới đến nơi. Xem thế thì mới biết công việc làm ăn ở sở bưu điện của
Tàu hỗn độn và cẩu thả chừng nào.
Thượng Hải, tôi thấy một người làm trong sở quan thuế nói rằng những tiền thu
vào được mười phần thì chính phủ chỉ được có ba phần là cùng, còn thì các công
chức trong sở ấy chia nhau mất cả. Một chính phủ mà công chức làm việc như thế,
thì làm gì mà không đổ nát.
Việc cá nhân đối với nhau cũng vậy, trừ khi nào người ta có những việc quan hệ
tới quyền lợi hay tiền bạc, còn thì ít khi người ta giữ đúng lời hẹn. Trước ta
thường nghe người Pháp gọi sự hàm hồ cẩu thả của người Tàu là
"Chinoiserie", thật có sang bên Tàu mới hiểu rõ cái tiếng chế nhạo ấy.
Xưa ta học đạo Nho, ta tưởng nước Tàu là nước đạo gốc ấy, tất người Tàu dù sao
cũng còn giữ được cái căn bản nhân nghĩa, lễ trí, ngờ đâu cái nền học cũ đã
tiêu diệt mất hết cả, chỉ thấy rặt những sự đa trí xảo, lừa dối. Nhất là những
nơi thành thị lớn gần miền bể, người ta đắm đuối vào cuộc sống vật chất hèn kém,
không thấy gì là lễ nghĩa liêm sỉ cả. Các công chức thì bất cứ việc gì cũng có
mánh khóe để ăn hối lộ và những thanh niên phần nhiều xem ra rất xa hoa phù phiếm,
và hầu hết đều muốn bắt chước sự hành động, cử chỉ của người Âu, người Mỹ.
Nhưng hình như chỉ có cái vẻ Âu, Mỹ ở bề ngoài, kỳ thực thì Âu Mỹ chẳng phải Âu
Mỹ mà Tàu thì thật chẳng phải Tàu như ta vẫn tưởng tượng. Cái cảnh bề ngoài nước
Tàu ngày nay chẳng thấy gì là cảnh tượng một nước đã thấm nhuộm lâu đời trong
cái đạo học của nho giáo. Tôi nói cái cảnh tượng bề ngoài mà thôi, vì tôi là
người đi qua đường, thấy thế nào thì nói thế nấy, chứ hoặc giả còn nhiều cái tốt
đẹp ẩn nấp ở bề trong nữa, thì không thể biết được. Dù sao cái cảm tưởng của một
người ở phương xa đã từng học theo đạo nho và chỉ biết nước Tàu nói trong sách
cổ, thì thật là một cái cảm tưởng rất ngao ngán cho giống người học một đàng
làm một nẻo.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét